De stelling: Marktdenken houdt de kwaliteit van het onderwijs hoog

Emeritus hoogleraar ethiek
Wat doet marktdenken met onze restaurants? De massa eet zich een obesitas in fastfoodketens, een kleine elite dineert in exquise restaurants en de groep ertussen zit in lawaaierige ruimtes aan te kleine tafeltjes te wachten op gerechten die meer naam dan substantie hebben. Wat doet marktdenken met onze energievoorziening? Energiebedrijven investeren in reclames en bieden aantrekkelijke introductiekortingen om klanten te trekken. Wat doet marktdenken in het onderwijs? Steeds meer geld wordt verspild aan reclamecampagnes om studenten te werven en aan investeringen die hun de indruk moeten geven dat het om hen draait. Voor het onderwijs zelf is minder tijd beschikbaar. Waarom niet ook marktdenken invoeren in de opvoeding? Waarom geen markt waar potentiële ouders en kinderen elkaar kunnen testen, hun voorwaarden kunnen stellen en een keuze kunnen maken? Marktdenken is soms onvermijdelijk, soms verleidelijk, soms bespottelijk, maar zelden bevorderlijk voor de kwaliteit van de zaak zelf.

Promovendus techniekfilosofie
Opgroeien is geen product en het leven geen fabriek waar alles draait om productiviteit en efficiëntie. Een leraar heeft een bijzonder vak. Als opvoeder en sturende kracht helpt een docent een opgroeiend kind, tiener, of jongvolwassene een weg te vinden in het leven. Het doel is daarbij niet om het kind zo snel mogelijk door de juiste openingen te duwen, onder deze en gene meetlat te leggen, en zo efficiënt als het kan af te leveren als een dienstbaar lid van de samenleving. Een docent levert maatwerk. Een docent ziet zijn of haar studenten als individuen met eigen vragen, eigen behoeftes en eigen krachten. Een leraar wordt niet gedreven door statistieken of geldstromen, maar door een liefde voor het vak, voor jongeren, het leven. Kwantificatie en een focus op een zo hoog mogelijke productie zien het belang van dergelijk kwalitatief maatwerk over het hoofd. Marktdenken en kernwaarden van het onderwijs passen niet binnen dezelfde begroting. 

Politiek filosoof en schrijver
Ideeën zijn koopwaar geworden, zowel buiten de academische wereld als daarbinnen. Academisch onderzoek moet renderen, en dat leidt tot intellectuele bloedarmoede. Als academici markteconomisch moeten werken, zijn ze op den duur meer bezig met rapporten schrijven en beurzen aanvragen dan met intellectuele arbeid. Ook wanneer niet de academici zelf, maar hun instellingen markteconomisch denken, dreigt gevaar. Ik heb een enorme intellectuele vrijheid genoten toen ik aan Princeton en Amherst College werkte. Ze onderscheiden zich kwalitatief doordat ze markteconomisch denken en zo hun medewerkers de volle vrijheid kunnen geven om zich te focussen op het werk dat zij belangrijk vinden. Maar de academische vrijheid die ik genoot, werd bekostigd door min of meer risicovolle beleggingen, torenhoge inschrijvingsgelden en gulle schenkingen van alumnimiljonairs. Marktdenken kan de kwaliteit van het onderwijs opkrikken, maar daarvoor moet een erg hoge prijs betaald worden.