01 Wat kan ik weten?
‘Ik ben ervan overtuigd dat de meeste mensen zichzelf kunnen leren kennen. Al is dat door onze blinde vlekken en vastgeroeste overtuigingen niet altijd makkelijk. In de Britse serie Downton Abbey moet de butler, Thomas Barrow, zichzelf eerst overwinnen voordat hij kan zijn wie hij werkelijk is. Hij is homoseksueel, ongelukkig en stelt zich narrig op – een afweermechanisme omdat hij er vanwege zijn geaardheid niet mag zijn. Pas na een zelfmoordpoging komt hij met zichzelf in het reine en wordt hij vriendelijker. In de serie zie je dat karakters zich heel traag ontwikkelen. Ook in het echte leven hebben mensen vaak lang nodig om achter hun struikelblokken te komen en daarboven uit te stijgen.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
02 Wat moet ik doen?
‘Inzien dat het zelfbeeld van de mens niet klopt. Wetenschappers houden ons onterecht voor dat we worden bepaald door zaken die buiten onze invloedsfeer liggen – door onze genen, ons brein of onze omgeving. Hoewel zelfhulpboeken ons doen geloven dat we regie hebben over ons leven, geven we dat idee bij tegenslag algauw op. We verzuchten: “Zie je wel, zo ben ik nu eenmaal.” Toch zie ik overal om me heen mensen kleine en grote veranderingen in hun leven realiseren. Een vrouw bevrijdt zich uit een vervelend milieu, ouders verbeteren hun opvoedstijl, mensen gaan duurzamer leven. In mijn boek onderbouw ik aan de hand van nieuwe wetenschappelijke inzichten dat de mens veel plastischer of veranderlijker is dan we geneigd zijn te denken. Daarmee wil ik mensen moed inspreken: als we erop vertrouwen dat we kunnen veranderen, kunnen we de vele crises waar we nu voor staan het hoofd bieden.’
‘Verwachtingen zijn voorspellingen die zichzelf vervullen’
03 Wat mag ik hopen?
‘Verwachtingen zijn voorspellingen die zichzelf vervullen. Als we niet geloven dat we kunnen veranderen, zullen we dat ook niet. Toch denk ik dat ons geloof in verandering altijd aanwezig is. Kijk maar naar mythen, sprookjes en andere verhalen. In Belle en het Beest verandert het Beest in een beschaafd en behulpzaam wezen; in de Metamorfosen van Ovidius veranderen mensen voortdurend van gedaante. Die verhalen appelleren aan een sluimerend geloof dat de mens wel degelijk kan transformeren. Het is zaak om dit geloof om te zetten in werkelijk vertrouwen.’
04 Wat is de mens?
‘De mens is een geboren aanpasser. Ons verandervermogen en onze verandersnelheid nemen sinds de wetenschappelijke revolutie alleen maar toe. Vandaar dat ik spreek van de homo plasticus als opvolger van de homo sapiens. Neem bijvoorbeeld de coronapandemie: we hebben onszelf toen razendsnel aangepast – onze hygiëne, ons sociaal contact, onze manier van werken. Of kijk naar onze hersenen: bij hersentrauma nemen de gezonde delen van de hersenen de functies van de beschadigde delen vaak over. Het vermogen om te veranderen is onze grootste kracht.’
Homo plasticus. Over het menselijk aanpassingsvermogen
Roel Verheul
Ten Have
383 blz.
€ 29,99
