Daar gaan we weer? Nee, er is nieuws van het front. Nou ja, nieuws. Galen Strawson vertelt in de Times Literary Supplement iets verrassends, vind ik. Hij begint met een verpletterende opsomming van pogingen om het lichaam-geestprobleem te beschrijven, op te lossen, te bagatelliseren, terzijde te schuiven of gewoon afwezig te verklaren. Het openingssalvo komt natuurlijk van Descartes. In 1874 bijgevijld tot de uitspraak van John Tyndall: Granted that a definite thought and a definite molecular action in the brain occur simultaneously; we do not possess the intellectual organ, nor apparently any rudiment of the organ, which would enable us to pass, by a process of reasoning, from one to the other.
Omdat het probleem als onoplosbaar werd voorgesteld kwamen sommigen op het idee om het bewustzijn er dan maar helemaal uit te gooien. Ik heb als filosofiestudent nog vruchteloos geworsteld met J.J.C. Smarts Sensations and Brain Processes, een extreem vervelende tekst, waarin waarnemingen en hersenprocessen identiek verklaard werden. Ik zag eigenlijk niet goed hoe Smart het bewustzijn weggoochelde. Misschien deed hij het te vlug. Misschien deed hij het helemaal niet. Veel draaglijker was het gegoochel van Daniel Dennett in Consciousness Explained. Maar ook daar kon ik na afloop niet goed navertellen of hij het nu wel of niet had laten verdwijnen. Consciousness Explained Away was een betere titel. Maar al die opruimingspogingen eisen dat je iets ontkent dat je elke dag ervaart: mensen en dieren hebben iets dat je nooit in auto’s, stoelen of stenen vindt, bewustzijn. Daarom heeft het geen zin om stoel, auto of steen te bedreigen of te aaien.
Het nieuws dat Strawson brengt gaat over Stof, materie. We doen namelijk net alsof we Geest niet goed snappen, maar Stof wel. Maar wat vertelt de natuurkunde ons over Stof? In 1929 zei Russell: Physics is mathematical, not because we know so much about the physical world, but because we know so little: it is only its mathematical properties that we can discover. For the rest our knowledge is negative.
Strawson meldt dat ons onbegrip van de stoffelijke wereld een reeds lang bekende omstandigheid is waar veel geharrewar rond Geest en Lichaam zich ten onrechte niets van aan trekt. Het gaat om een elementaire vergissing die onder andere al door Hume als zodanig werd aangeduid. Wij vergissen ons als we denken dat we genoeg over de stoffelijke werkelijkheid weten om te kunnen zeggen dat bewustzijn niet stoffelijk kan zijn. Het is maar de vraag, zegt Strawson, of dingen geen gedachten kunnen hebben. De wereld van deeltjesfysica is immers nogal verbijsterend en goeddeels onbegrijpelijk.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
