In vrijwel elke uiteenzetting over wat er mankeert aan moderne geneeskunde wordt na een tijdje steevast dezelfde boosdoener het toneel op geduwd: René Descartes (1596-1650). Hij is degene die geest en lichaam uiteen heeft gejaagd. Het komt door Descartes dat we nu met dokters zitten die alleen naar onze scans kijken en niet naar ons hart. Dokters die ons hart als een zuigperspomp aanbidden en die vergeten dat we ook een heel ander hart hebben (de spreker begint lichtelijk te galmen), ‘een hart waarin ons verdriet, onze vreugde, onze wanhoop’ etc.
Jenny Slatman, hoogleraar Medical Humanities aan Tilburg University, zegt het zo in Trouw van 11 november: ‘Pas op, die scheiding van lichaam en geest was eigenlijk een constructie van de filosoof, het resultaat van een denkoefening. Dat in die denkoefening lichaam en geest werden gescheiden, betekent niet dat we dat vier eeuwen later in de kliniek ook moeten doen.’
Ik ben nogal gek op het geest-lichaamprobleem, vragen over de aard van bewustzijn, de vraag of een robot pijn kan voelen – kortom, philosophy of mind, voor de puristen, maar ik denk niet dat Slatman de oplossing heeft als ze deze problematiek een schadelijke manier van doen noemt waar we nou eindelijk maar eens mee moeten ophouden. De scheiding van geest en lichaam is iets heerlijks als de anesthesist mijn geest even weet uit te schakelen, zodat de chirurg, ongehinderd door wat zich in mijn hart afspeelt, rustig kan gaan zitten borduren in mijn andere hart. Overigens had William Harvey zijn visie op het hart als een zuigperspomp al in 1616 voorgelegd aan zijn collega’s tijdens een voordracht. Descartes was toen twintig en op weg naar het leger van Maurits in Breda. De scheiding van lichaam en geest is natuurlijk niet door hem bewerkstelligd. De gestage opmars van een wetenschappelijke analyse van de gebeurtenissen in ons lichaam is een van de meest bizarre en vervreemdende gebeurtenissen in onze geestesgeschiedenis. En het is op z’n zachtst gezegd een rare misgreep van een aantredend hoogleraar Medical Humanities om Descartes als de boef aan te wijzen. Kom nou, geneeskunde is een niet zo makkelijk te doorgronden amalgaam van biochemie, doodsangst, medelijden, cynisme, godsdienst, bijgeloof, geldhonger en hoop. Het is een moloch, een klimaat, een sfeer, en als zodanig nauwelijks stuurbaar. Ik loop er al een paar decennia in rond, en Slatman gaat daar niets veranderen met halfgare suggesties. Rest de fascinerende vraag of het onderscheid tussen geest en lichaam werd ontdekt zoals Columbus Amerika ontdekte, of Fleming penicilline. Of werd het gemaakt, zoals Rembrandt De Nachtwacht, of Benz de auto, of Eiffel de toren maakte?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
