De Metafysica van Aristoteles is een schier onleesbaar boek. Pagina na pagina geeft Aristoteles definities van begrippen als oorzaak, volmaakt, geheel, beginsel, onwaar, echt et cetera. De beschrijvingen zijn gespeend van iedere humor, de zinnen zijn veel te lang en de terminologie is om hoofdpijn van te krijgen. Waar je met enige moeite nog door de Ethica – ‘houd het midden tussen de uitersten’ – heen kunt komen, daar blijft de Metafysica taaie kost. Men leze de definitie van ‘houding’: ‘In de ene zin als het ware een werkzaamheid van dat wat houdt of heeft én dat wat gehouden of gehad wordt, als een soort handeling of beweging; waar het een bewerkstelligt en het andere bewerkstelligd wordt is tussen beide de bewerkstelliging; zo is tussen degene die een gewaad heeft en het gewaad dat gehad wordt een houding of hebbing.’ Ga er maar aan staan. Toch is de Metafysica een van de invloedrijkste boeken uit de filosofie. Misschien juist wel omdat alle begrippen er zo uitputtend in worden gedefinieerd.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Vijftien jaar geleden vatte Ben Schomakers het plan op om het boek te vertalen. Onlangs verschenen dan de eerste twee banden bij uitgeverij Damon. De tweede band bevat de eerste zes boeken van de Metafysica – Grieks en Nederlands staan fraai naast elkaar. De eerste band bevat alleen een inleiding. Schomakers schrijft daarin onder meer over het leven van Aristoteles, die in 384 voor Christus in de Macedonische kustplaats Stagira werd geboren. Hij was van goede komaf, en had in Stagira voldoende toekomst, maar hij prefereerde Athene, de stad van Diogenes, Socrates en Plato. Hij nam les aan Plato’s Academie en ontwikkelde een eigen visie op de filosofie. Hij ontpopte zich tot aards denker, met veel interesse in natuurkunde en biologie. Het moeten de vakken zijn geweest die hij met liefde heeft onderwezen aan Alexander de Grote, zijn beroemdste leerling. Aan het einde van zijn leven blikte Aristoteles terug op alle aardse filosofie om die in perspectief te plaatsen. Het leidde tot een zuiver beschouwelijk boekwerk: de Metafysica.
Aristoteles’ Metafysica gaat over ontologie: de leer van het zijn als geheel en van de afzonderlijke zijnden. Centraal staat het Griekse begrip ousia. Tot nu toe vertaalde men dat meestal als ‘substantie’, ‘wezen’ of ‘essentie’. Doorgaans liet men de woordkeuze afhangen van de context. Maar Schomakers kiest voor een rechtlijnige, letterlijke vertaling. Hij gebruikt voor ousia steevast de term ‘dat-wat-is’. De toch al moeilijke tekst wordt er niet leesbaarder van. En je blijft je al lezend toch afvragen of Aristoteles hier essentie of substantie bedoeld kan hebben. Toch kun je Schomakers niet aanrekenen dat het Grieks zo taai en vaag is. Hij is immers dicht bij het onmogelijke Grieks gebleven. Schomakers heeft gelijk wanneer hij zegt dat het weinig zin heeft om zo’n tekst eens even lekker leesbaar presenteren. Dat kan niet, of het zou alleen maar tot betekenisverlies leiden. En dat wil je niet bij dit boek, want dit boek gaat nu juist over de afbakening van betekenissen.
Gelukkig bevat de Metafysica ook veel prachtige, heldere passages. Neem de beroemde eerste zinnen van het eerste boek: ‘Het is naar weten dat alle mensen van nature streven. Een aanwijzing daarvoor is hun voorliefde voor de waarnemingen. Die voorliefde geldt de waarnemingen namelijk ook omwille van zichzelf, los van enig nut, en het meest van al de waarneming door middel van de ogen.’
De kern van het zijnde; een inleiding tot de Metafysica van Aristoteles
Ben Schomaker,
Damon
296 blz.
€ 19,90
Metafysica boek I-VI
Aristoteles
vert. Ben Schomakers,
Damon
616 blz.
€ 34,90
