Alternatieve feiten: ‘Een populist aan de macht is slecht voor de economie’

Wat goed is aan deze studie is dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen een populistische stijl en ideologisch populisme. De ideologische populist gaat in alles wat hij zegt en doet uit van een strijd tussen het volk en de elite, waarbij hij zichzelf als de enige legitieme vertegenwoordiger van het volk beschouwt. En heel belangrijk: voor de hardcore populist is het volk een homogene groep. Er bestaat voor hem één volk met één wil, waarvan hij de spreekbuis is. Dat verklaart waarom je bij populisme bijna altijd een sterk leidersfiguur krijgt. Kijk naar Geert Wilders: de PVV is een onemanshow. Waarom zou Wilders immers een partij achter zich willen hebben waar onenigheid kan ontstaan, als hij zelf al weet wat Henk en Ingrid willen?’

‘Een populist zegt namens het volk te spreken – dat zou je democratisch kunnen noemen. De Duitse filosoof Carl Schmitt vond dat inderdaad het geval: volgens hem hoort in een democratie de leider de wil van het volk te belichamen. Volgens die logica is ook een dictatuur democratisch – een conclusie die nazi-­aanhanger Schmitt zelf ook getrokken heeft. Maar essentieel voor een echte democratie is dat niet alleen de macht bij het volk ligt, maar dat het volk ook gezien wordt als een pluralistische gemeenschap. In een echte democratie is het volk niet één geheel, maar een verzameling van vrije individuen. Het volk spreekt altijd met meerdere stemmen tegelijkertijd.

Volgens dit onderzoek worden populisten niet zomaar autocraten. Dat komt denk ik doordat populisten vaak aan de macht komen in een democratie waar ze niet alles kunnen doen wat ze willen. Het zit wel degelijk in de logica van het populisme om alleenheerser te willen worden. Als het volk maar door één persoon vertegenwoordigd kan worden, betekent dat ook dat alle andere vertegenwoordigers illegitiem zijn, dat die de gevangenis in mogen – denk aan Trumps slogan Hillary for prison – en dat elke kritiek op de populist een aanval is op het volk. Zo komt het bijvoorbeeld dat Hongarije onder leiding van Viktor Orbán aan het afglijden is naar een autocratie.

Kan een populist aan de macht alleen maar slechte gevolgen hebben voor een land? Er zijn populisten met goede bedoelingen, bijvoorbeeld om uitgesloten groepen een stem te geven. Hugo Chávez kwam in Venezuela aan de macht om iets te doen tegen de extreme armoede. Dat is echter totaal mislukt: Venezuela is nu een dictatuur en de economische situatie is catastrofaal. Het probleem was reëel, maar populisme was de verkeerde remedie.’