Bron feit
Hao, B. en I. A. Kovács (2024), ‘Proper network randomization is key to assessing social balance’. Science Advances 10, 18.
Politiek theoloog en filosoof Theo de Wit: ‘Je kunt prima vrienden zijn met je vijand. Ik herinner me dat mijn ouders, die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt, vaak helemaal niet negatief oordeelden over Duitse soldaten. Ze waren natuurlijk politieke vijanden – Duitsland was zelfs een bezettende macht – maar dat betekende niet dat je alle Duitse soldaten verschrikkelijke mensen vond. “Die jongens werden ook maar gestuurd,” kon mijn moeder zeggen.
In dit Amerikaanse onderzoek wordt gekeken naar hoe sociale netwerken in elkaar zitten, en de onderzoekers gaan ervan uit dat elke relatie tussen mensen ofwel vriendschappelijk ofwel vijandig is. Maar de werkelijkheid is complexer: iemand kan tegelijk een politieke vijand en een persoonlijke vriend zijn, en omgekeerd. Daarnaast moeten we denk ik voorzichtig zijn met het woord “vijand”. Vijanden zijn staten die een militaire strijd uitvechten. Het is gevaarlijk als ook andere relaties in het teken van vijandschap komen te staan – dat heet “absolute vijandschap”. Bij binnenlandse politiek kunnen we het bijvoorbeeld beter over “tegenstanders” dan over “vijanden” hebben. Politiek is als het goed is een soort theater waarin parlementariërs een bepaald masker opzetten als ze met elkaar in debat gaan. In een volwassen democratie kunnen politieke tegenstanders na afloop van het debat prima een biertje met elkaar drinken.
Wat er gebeurt als vijandschap de democratie begint te beheersen, zien we in de Verenigde Staten. Daar worden mensen van de andere politieke partij steeds meer als vijanden gezien en daarmee bewegen de VS zich volgens sommige waarnemers al richting een burgeroorlog. En een burgeroorlog wordt niet voor niets door bijna alle politieke denkers als de ergste vorm van oorlog gezien: vijandschap is dan diep in de persoonlijke relaties doorgedrongen.’
Immigranten
‘Valt vijandschap helemaal uit te bannen? Sommige filosofen menen dat met goede regels voor vreedzame co-existentie van verschillende politieke gemeenschappen een wereld zonder vijanden mogelijk is. Maar het is de vraag of vijandschap niet iets fundamentelers is. Zo meent Thomas Hobbes dat een politieke gemeenschap pas ontstaat als er een vijandige dreiging is om je tegen teweer te stellen. Denk aan de retoriek van Wilders die steeds een vijand – moslims, immigranten, de Europese Unie – nodig heeft om een gemeenschap te creeëren.
Daarnaast kan een vijand je verrassen. Er is een mooi anekdote over de politiek denker Julien Freund. Die kreeg ooit van iemand kritiek op zijn stelling dat de tegenstelling vriend-vijand onoverkomelijk is. Freund antwoordde: “U denkt net als alle pacifisten dat ú het bent die de vijand aanwijst. Op het moment dat wij geen vijand willen, hebben wij er geen, zo redeneert u. Welnu, het is omgekeerd. Het is de vijand die u als vijand aanwijst.”’
