01 Wat kan ik weten?
‘Voor mijn onderzoek naar aandacht heb ik de hele wereld over gereisd en met allerlei deskundigen gesproken. Zij hebben me geleerd dat er twaalf factoren zijn die onze aandacht beïnvloeden. Deze factoren hebben zich de afgelopen decennia allemaal ten nadele van onze concentratie ontwikkeld – van de opkomst van big tech en steeds minder slaapuren tot het feit dat we onze kinderen meer beschermd opvoeden, waardoor ze angstiger zijn en zich slechter kunnen concentreren. Er is een aandachtscrisis, terwijl aandacht noodzakelijk is voor een gezonde democratie. Psycholoog William James definieerde aandacht op drie niveaus: de aandacht om onmiddellijke taken uit te voeren, de aandacht voor betekenisvolle doelen op de langere termijn en de aandacht om te kunnen ontdekken wat je doelen überhaupt zijn. Ik voeg er een vierde aan toe: de aandacht om je met anderen te verbinden en collectieve doelen te formuleren.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
02 Wat moet ik doen?
‘De meeste mensen leggen de schuld van hun gebrek aan concentratie bij zichzelf. Ze gaan op meditatiecursus of kopen een boek over digitaal detoxen. Hoewel dat waardevol kan zijn, is dit precies hoe de grote techbedrijven het graag zien: we zoeken individuele oplossingen voor een systemisch probleem. Dit noem ik “wreed optimisme” – het idee dat je een verlies van aandacht aan jezelf te wijten hebt en dat je daarom jezelf moet verbeteren, terwijl we ons eerst moeten verhouden tot structurele factoren. Wat mij betreft wordt het surveillance-kapitalisme strafbaar. Dit is een term van auteur en Harvard-hoogleraar Shoshana Zubofff voor het bedrijfsmodel waarbij persoonlijke informatie wordt verkocht aan externe partijen en bedrijven op basis van die informatie ons gedrag voorspellen en bepalen. Maar er zijn legio andere verdienmodellen mogelijk. We moeten Facebook en Google dwingen tot alternatieven.’
Hoop ontstaat doordat je niet weet wat er gaat gebeuren
03 Wat mag ik hopen?
‘De Amerikaanse auteur Rebecca Solnit lokaliseert hoop in het niet kunnen weten wat er in de toekomst gebeurt. In die ruimte van niet-weten kan actie ontstaan; hoop is daarmee het begin van actie. Dat vind ik een mooi uitgangspunt. Ik hoop dat er een sterke, collectieve beweging ontstaat met menswaardige technologie als basis, waarbij we zeggen: onze aandacht is waardevol. We pikken niet langer dat die wordt ondermijnd, en daarom eisen we overheidsingrijpen.’
04 Wat is de mens?
‘Ik vraag weleens aan mijn gesprekspartners: wanneer deed je iets wat waardevol was? Vrijwel altijd gaat het antwoord over bezigheden die veel aandacht vereisen, van een instrument leren bespelen tot de kinderen ’s avonds voorlezen. De mens is een sociaal wezen dat is gericht op doelen behalen en problemen oplossen. Als dat ons niet lukt, omdat we door een gebrek aan aandacht geen verbindingen meer kunnen aangaan en niet meer weten wat onze doelen zijn, dan ondermijnt dit wat het betekent om mens te zijn.’
De aandacht verloren. Waarom we ons niet meer kunnen concentreren
Johann Hari
Nijgh & Van Ditmar
368 blz.
€ 24,99
