Filosofie is ook makkelijker als je leest. Goed leest. Filosofische bronteksten zijn niet altijd even makkelijk te begrijpen. Daarom helpen we je in een close reading op weg met extra context en commentaar bij deze tekst van Hannah Arendt over het recht.
De fundamentele beroving van mensenrechten*1 manifesteert zich eerst en vooral in de beroving van een plaats in de wereld, die opinies betekenisvol maakt en handelingen effectief*2. Wanneer het behoren tot de gemeenschap waarin men geboren is niet meer vanzelfsprekend is, en het niet-behoren niet langer een zaak van keuze, of wanneer iemand in een situatie gebracht wordt waarin de manier waarop hij door anderen behandeld wordt niet afhangt van wat hij doet of niet doet (tenzij hij een misdaad pleegt) – op zulke momenten staat iets op het spel dat veel fundamenteler is dan vrijheid en gerechtigheid, die rechten van burgers zijn. Het is dit extreme karakter, en niets anders, dat tekenend is voor de situatie van mensen die van hun mensenrechten beroofd zijn. Zij zijn beroofd, niet van hun recht op vrijheid, maar van hun recht op handelen: niet van het recht om te denken wat ze willen, maar van het recht op het uiten van hun mening. De weinige voorrechten, de vele ongerechtigheden, de zegeningen en vervloekingen worden hun toebedeeld op basis van toeval en zonder welk verband ook met wat ze doen, gedaan hebben of zouden kunnen doen.
Er bestaat een recht op het hebben van rechten*3 (en dat betekent op een leven in een kader waarin iemand op zijn daden en opinies beoordeeld wordt) en een recht op het behoren tot een of andere georganiseerde gemeenschap. Hiervan zijn we ons pas bewust geworden op het moment dat miljoenen mensen opdoken die deze rechten kwijtgeraakt waren en ze, gelet op de nieuwe mondiale politieke situatie, onmogelijk konden terugwinnen. Het probleem is dat deze ramp niet het gevolg was van een gebrek aan beschaving of een of andere vorm van achterlijkheid of tirannie; integendeel, deze ramp was onherstelbaar omdat er geen ‘onbeschaafd’ plekje op aarde meer over was, omdat we, of we het nu graag hebben of niet, werkelijk begonnen zijn te leven in een wereld*4. Alleen in een volledig georganiseerde mensheid kon het verlies van een thuis en een politieke status samenvallen met de verbanning uit de mensheid als zodanig.
Uit: Totalitarisme, Hannah Arendt, vert Remi Peeters en Dirk de Schutter, Boom, 2017.
