Wetenschap toetst met experimenten de feiten, filosofie toetst met experimenten het denken.
Stel je voor!
Hoe zou het zijn om een vleermuis te zijn? Die vraag stelde de Amerikaanse filosoof Thomas Nagel (1937) in het beroemd geworden artikel ‘What is it like to be a bat?’ uit 1974. Kunnen we ons voorstellen hoe het is om een vleermuis te zijn? Voor kinderen is dat niet zo’n probleem. Die stellen zich met het grootste gemak voor hoe het is om een poes, een spin of een vleermuis te zijn. Het succes van verhalen over Minoes, Spiderman of Batman danken we vooral aan ons voorstellingsvermogen. We verplaatsen ons even in een ander wezen of een andere wereld. Kinderen houden het niet bij deze voorstelling. Ze wíllen Batman zijn! En terwijl ze met cape en masker van de bank naar de tafel springen zijn ze het ook.
Maar stel de vraag nu nog eens. Hoe is het om een vleermuis te zijn? Kun je je dit voorstellen? De vleermuis staat nogal anders in het leven dan wij. Maar we weten wel veel over vleermuizen. Bijvoorbeeld hoe ze via sonar en echolocatie hun plaats bepalen in de ruimte en deze ruimte ervaren. Hoe ze vliegen, hoe ze eten. Maar hoeveel we ook weten van een ander wezen, we kunnen natuurlijk nooit weten hoe het is om dat andere wezen te zijn zonder dat we in die voorstelling ook nog onszelf zijn. En dus kunnen we ons strikt genomen niet voorstellen hoe het is om een vleermuis te zijn. Als we ons voorstellen hoe het is om je een ruimte voor te stellen via sonar, dan zien we simpelweg niets waar we ons in kunnen verplaatsen.
Betekent dit dan ook dat je niet kunt weten hoe het is om een ander mens te zijn? En kun je eigenlijk wel een ander willen zijn?
Echt?!
Kunnen we ons echt niets voorstellen bij hoe het is om een vleermuis te zijn? Laat staan hoe het is om een ander mens te zijn? Natuurlijk wel – als voorstelling. Maar daar gaat het Nagel niet om. Hij wilde laten zien dat bewustzijn iets is dat hoort bij de ervaring te weten hoe het is om te zijn zoals je bent. Toch heeft het gedachte-experiment gevolgen voor ons idee van willen. Kan ik bijvoorbeeld wel zeggen dat als ik alzheimer krijg ik niet langer wil leven? Welke ik wil dan niet meer leven? What is it like to have Alzheimer’s?
