Wanneer we iemand verliezen die we liefhebben, gaan we een proces in ‘waarin wij wennen aan de verschraling van een relatie,’ schrijft de Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven in een essay uit 1977. ‘De aanwezigheid en wederkerigheid schrompelen in tot een verleden en een herinnering, en het pijnlijke is dat dit minimum voor ons te weinig is.’ Degene voor wie we nog altijd onze liefde voelen, is onaanvaardbaar gekrompen tot een herinnering, een gedachtebeeld. En dus voelen we verdriet.
Sinds de jaren dat Verhoeven dit schreef is er wel wat veranderd. We zijn onze emoties, zowel ons verdriet als ons geluk, veel vrijer gaan uiten, zo constateerde de Vlaamse filosoof Ignaas Devisch in Een kleine filosofie van grote emoties (2023). Dat – overigens prachtige – essay vormde het startschot voor de gelijknamige reeks van uitgeverij Pelckmans, waarin denkers en schrijvers verschillende emoties onder de loep nemen. Nu verschijnt in dezelfde reeks een nieuw deel van de hand van Devisch, over de pijnlijke emotie verdriet.
Was Devisch in zijn eerste essay nog vooral lovend over de toegenomen ruimte om te spreken over gevoelens, in Verdriet richt hij zich meer op de schaduwkanten ervan. Want over verdriet lijkt een discours te zijn ontstaan, in de wereld van therapie en coaching, waarin verdriet iets is om te ‘verwerken’ en ‘een plek te geven’ zodat je ‘de draad weer kunt oppakken’. Dat is een misleidend beeld, schrijft Devisch: niet wij geven verdriet een plek, maar verdriet geeft ons een nieuwe plaats in het bestaan. ‘Verdriet is het bord waaruit je eet, het bed waarin je slaapt, de handdoek waarmee je je afdroogt, de nevelwolk die op je hoofd uitregent, de hand die je niet meer aanraakt.’
Even tussendoor …
Meer lezen over filosofie en emoties? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
In Verdriet bekijkt Devisch met behulp van denkers als Heidegger en Seneca hoe verdriet ingrijpt in ons leven en doet hij een suggestie voor een nieuw ‘zijn-tot-het-verdriet’. Dat doet hij zeer eloquent, al is hij minder persoonlijk dan in zijn vorige emotieboek, waardoor het voelen en lijden iets meer op afstand blijft. Schitterende zinnen (‘Stilte is een zeer complexe manier van spreken’) worden afgewisseld met verrassende vergelijkingen, bijvoorbeeld tussen verdriet en seksueel verlangen.
Met een beetje geluk leren we beter met ons verdriet omgaan, meent Devisch, maar aan het verdriet zelf valt uiteindelijk niet te ontkomen.
Een kleine filosofie van grote emoties. Verdriet
Ignaas Devisch
Pelckmans
136 blz.
€ 19,50
