Filosoof Jeroen de Ridder vindt het een verwarrende tijd. Bestookt met nepnieuws, misinformatie en alternatieve feiten moeten we proberen ons standpunt te bepalen. En ondertussen bestaat er zelfs verwarring over de mate van verwarring, zegt De Ridder. ‘Uit onderzoek blijkt dat slechts een klein percentage van de berichten op sociale media nepnieuws is. Maar aan de andere kant: die paar berichten kunnen wel weer grote impact en een groot bereik hebben.’ Hoe weet je nu wat echt is en wat fake? Hij geeft zeven tips voor een goede mening.
Tip 1: ken je denken
‘Het is goed om over je eigen denken na te denken. Onderzoek niet alleen je denkprocessen – je kunt dan bijvoorbeeld bij jezelf ontdekken dat je dingen vaak pessimistisch inziet – maar ook je aannames. Over welke zaken denkt iedereen in je omgeving hetzelfde? En deel je die mening omdat je er goede argumenten voor hebt, of omdat het gewoon zo gegroeid is?’
Tip 2: verander wekelijks van mening
‘Net zoals je regelmatig moet sporten, moet je ook je intellectuele conditie op peil houden. Dat doe je door regelmatig een oude mening van jezelf erbij te pakken en je af te vragen: klopt die eigenlijk wel? Neem er een vaste dag in de week voor, duik in het onderwerp en praat erover met anderen. Zo voorkom je dat je dogmatisch blijft hangen in dezelfde ideeën. Natuurlijk moet je niet doorslaan en als een windvaan telkens van richting veranderen. Het is met intellectuele deugden als met andere deugden: het komt erop aan de gulden middenweg te vinden.’
Gulden Middenweg
Tip 3: ga uit van vertrouwen
‘Verlichtingsdenkers riepen op om zelf na te denken. Maar ik zeg: durf soms níét zelf te denken. Er zijn ontzettend veel onderwerpen waarbij je op anderen moet vertrouwen. Hoe kom je anders te weten wat de hoofdstad is van een land waar je nooit bent geweest? Ga maar eens na wat je helemaal op eigen kracht te weten kunt komen. Bijna niets – alleen je eigen gedachten en wat je direct om je heen ziet. Alle andere dingen moeten we van anderen leren.’
Tip 4: besteed je ideeën uit aan experts
‘Om experts te herkennen, helpt het om je te verdiepen in hun achtergrond. Je kunt kijken of ze een relevante opleiding hebben of juist ver buiten hun vakgebied zitten te praten. En je kunt letten op hoe ze reageren op kritiek: kan iemand goed antwoord geven, luistert hij echt of begint hij telkens zijn stokpaardje te berijden? Echte experts zijn transparant over de grenzen van hun kennis.’
Tip 5: ontbubbel je opvattingen
‘Zorg dat je regelmatig andersdenkenden spreekt. En doe dat niet online, maar live, bijvoorbeeld op de markt of bij het voetbal. Je hoeft het dan helemaal niet gelijk over politiek te hebben. Als je samen over alledaagse dingen praat, ga je elkaar als medemensen en medeburgers zien. Dat is een goede basis om misschien later nog eens politieke meningsverschillen te bespreken.’
Tip 6: organiseer twijfel
‘Wetenschap is zo georganiseerd dat je in principe niets kunt beweren zonder dat er anderen zijn die kritisch meekijken en fouten proberen op te sporen. Dat is ook buiten de wetenschap een goed idee. In sommige organisaties bestaan zogeheten red teams, groepen van constructieve tegendenkers die feedback geven op nieuw beleid. En je kunt ook in je eigen leven aan mensen vragen: “Dit is mijn plan. Speel eens advocaat van de duivel: wat is hier allemaal mis mee?”’
Tip 7: negeer het nieuws
‘Medialogica werkt zo dat nieuws altijd ophef moet veroorzaken, sexy moet zijn, over ellende moet gaan. Als we afgaan op de nieuwskoppen lezen we daardoor voortdurend uitzonderlijke verhalen, terwijl de normale gang van zaken onderbelicht blijft. Negeer dus het nieuws, of beter gezegd: ga veel vaker op zoek naar verdiepende achtergrondverhalen. Hoe beter je begrijpt hoe jijzelf en de wereld werkt, hoe preciezer en genuanceerder je mening wordt.’
Wie is de tipgever?
Jeroen de Ridder (1978) is hoogleraar politieke epistemologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij merkte dat een filosoof een speciale aanleg heeft om in verwarring te raken. ‘Je bent als denker getraind om van verschillende kanten naar een kwestie te kijken en veel vragen te stellen. Met als gevolg dat je soms niet meer weet wat je moet denken. Daardoor kun je onverschillig worden: als ik toch niet kan weten hoe het zit, heb ik ofwel nergens meer een mening over, ofwel blijf ik lekker geloven wat ik al dacht.’
Maar de waarheid vinden is geen hopeloze zaak, volgens De Ridder. Samen met collega-filosofieprofessor Rik Peels schreef hij het boek Wat is nou waar?, met regels voor helder denken. ‘Je hoort vaak zeggen dat ons denken feilbaar is en dat mensen onverbeterlijk bevooroordeeld zijn. Maar daarbij vergeten we dat mensen door de eeuwen heen allerlei processen hebben ontwikkeld om denkfouten te voorkomen en betrouwbare informatie te verkrijgen, bijvoorbeeld in de wetenschap en de journalistiek. Je kunt jezelf trainen om tot een goede mening te komen. Ons boek is eigenlijk een epistemologisch zelfhulpboek.’
Wat is nou waar? Zeven regels om helder te denken in verwarrende tijden
Rik Peels en Jeroen de Ridder
Balans
240 blz.
€ 22,99
