Dit artikel is exclusief voor abonnees
Het is niet het enige misdrijf waarvoor hij zich vandaag heeft te verantwoorden. Twee weken vóór de steekpartij, bouwt hij met vrienden een nachtelijk feestje op het dorpsplein van het nabij Westelbeers gelegen Middelbeers. Twee studenten passeren op hun fiets en kijken te lang en te indringend naar het luidruchtige clubje. Dat vráágt om een gepast antwoord. Meteen zet de groep de achtervolging in. De fietsers gaan onderuit en worden door Anthony en zijn vrienden in elkaar geslagen. Een van de slachtoffers belandt in het ziekenhuis.
Het is evenmin de eerste keer dat Anthony voor de rechter verschijnt. Uit zijn strafdossier blijkt dat geweldpleging en mishandeling vanzelfsprekend zijn als hij weer eens goed heeft ingenomen. Met name na gebruik van alcohol, coke en ecstasy is Anthony verminderd toerekeningsvatbaar, zo blijkt uit psychologisch onderzoek. Dan verandert hij in een egomane, doldraaiende bloedhond. Dus eist de officier van Justitie, behalve twintig maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf en een schadevergoeding voor de slachtoffers, ook dwangbehandeling in een psychiatrisch ziekenhuis.
Soeverein
Vanaf de tribune blijft alleen dat hoofd zichtbaar, lui achterover, en die spijkerbroek met afgetrapte gympen. Aan deze kant van het glas de familie en vrienden van zijn slachtoffers, eerder verontwaardigd dan verdrietig. Aan de overzijde de rechter die de verdachte nu toespreekt. ‘Die meneer had dood kunnen zijn. Heeft u zich dat wel gerealiseerd?’ Anthony haalt zijn schouders op.
Het valt te betwijfelen of Anthony werkelijk zo ongeïnteresseerd is als hij zich voordoet. Want twintig maanden achter de tralies, betekent ook twintig maanden zonder feesten, zonder alcohol en zonder gesmijt met bierglazen. Het is eerder aannemelijk dat hij de rol spéélt van de soeverein, van de outlaw die zich aan geen enkele macht onderwerpt. Aan de buitenkant de soeverein, maar diep in zijn hart is de dorpsjongen uit Westelbeers waarschijnlijk bang. Bang voor twintig maanden eenzaamheid, verlangend naar zijn moeder die ’s avonds zijn dekens instopt. Waarom speelt Anthony deze rol? En waarom slaat, steekt en schopt hij iedereen die hem voor de voeten loopt? Ongetwijfeld klopt de conclusie van het psychologisch onderzoek. Bij tijd en wijle ís Anthony verminderd toerekeningsvatbaar. De vraag is echter wanneer en vooral waaróm hij daarvoor kiest. Ja, waarom besluit hij om het tegenovergestelde te doen dan heel Oost-, West- en Middelbeers van hem verwacht?
Publieksbeschimping
Alvorens hij uit de coulissen komt, moet Anthony iets overwinnen. Eerst drinkt hij tien, twintig glazen bier. Of hij snuift een lijntje coke. Pas dán vertrekt hij naar de Markt in Eindhoven. Hij slikt, ademt even diep door, loopt naar de rijwielstalling, trekt een fiets uit het rek en smijt hem op de grond. Nauwlettend houdt Anthony nu zijn omgeving in de gaten. Voetgangers gaan voorbij. Niemand reageert. Nu staat Anthony op de fiets, springt op de wielen. Toeschouwers ontwijken hem en doen niks. Anthony pakt de fiets en smijt hem hoog in de lucht. Eindelijk houden de voorbijgangers hun pas in. Het publiek waar Anthony naar verlangt. De combinatie van angst, sensatie en gretigheid in de ogen. Onder de kijkers een man, zesendertig jaar, vader van twee kinderen. Hij maakt zich los uit de massa en zet een stap naar voren. Rustig, eerder beleefd dan agressief, vraagt hij of dát nu nodig is. ‘Hij kwam dreigend en scheldend aangelopen, een kop groter dan ik’, zegt Anthony tegen de rechter en speelt kortstondig de rol van het weerbare slachtoffer. ‘Ik wist niet wat hij wilde, voelde me bedreigd en heb daarom met dat glas geslagen.’
Anthony's daad is een geval van zinloos geweld. Volgens sommigen staat 'zinloos' gelijk aan 'volstrekt toevallig'. Toch zijn er specifieke kenmerken. Wat zinloos van zinvol onderscheidt, is ondermeer het ontbreken van een winstoogmerk. Juwelen, geld, of een mobieltje heeft Anthony zijn slachtoffers immers nooit ontstolen. En er is meer. De slachtoffers zijn zonder uitzondering betrokkenen, dappere burgers, bemoeials en moraalridders. Toevallige passanten die uit het anonieme publiek naar voren treden. En die dit publiek een gezicht geven door zich op te werpen als haar vertegenwoordigers. Nooit zijn het sukkels of passieve voorbijgangers. Wie niets doet, ontkomt.
Meest opmerkelijk is nog wel dat Anthony en alle andere plegers van zinloos geweld zich uitsluitend manifesteren in de publieke ruimte. Nooit rekenen ze met iemand af in een steegje achteraf of op het toilet van de disco. Ze jongleren met hun kapotte bierglazen louter op de Markt in Eindhoven en het dorpsplein van Middelbeers. Of voor de deur van de drukke supermarkt van Jan Linders in Venlo. In een haag van winkelend publiek en bouwvakkers vermoordden Khalid en Sylvio daar de student René Steegmans. Soeverein en nagestaard door de omstanders marcheerde het tweetal de supermarkt binnen. Ze werden door de politie ingerekend terwijl ze met een portie bitterballen wachtten voor de kassa. Zinloos geweld is straattheater.
Wie is niet bang voor Khalid, Sylvio of Anthony? Je gaat winkelen bij Jan Linders en zult je maar ergeren aan zo’n lummel die bijna een bejaarde dame overhoop rijdt. In die angst gaat het niet eens om het kapotte glas. Immers, wie niets doet, ontkomt. Nee, je bent bang voor de confrontatie met jezelf. Je loopt op een doordeweekse avond over de Markt in Eindhoven. Plots zie je daar Anthony met een fiets onder zijn arm, of, erger nog, met zijn bierglas in het oog van een voorbijganger. Volkomen onverwacht plaatst hij je voor een ingrijpende keuze. Trek je je schichtig terug in de anonieme massa? Word je deel van het publiek en maak je je medeplichtig aan het misdrijf dat zich voor je ogen voltrekt? Of treed je uit die massa naar voren en neem je je verantwoordelijkheid op je?
Kwader trouw
Zinloos geweld moet hard worden aangepakt, vindt men. En niet alleen omwille van het geweld. We willen vooral af van de keuze tussen een gigantische rotschop en lijdzaam toezien. Tussen moed en kwader trouw, geweten en gezag, vrijheid en determinisme, verzet en overgave. Het is niet louter de onveiligheid. Meer nog is het de vrees om op het moment suprème een lafbek te zijn en, wie weet, in die rol voor het leven door de camera’s van SBS6 te worden vastgelegd. Dát is de verborgen motor achter de roep om meer blauw op straat, bewakingscamera's en zero tolerance. In de criminaliteitscijfers vindt het onveiligheidsverhaal immers geen steun. Brandpunt zijn wij, hoch verehrtes Publikum. Beerzenaren. Vertwijfelde burgers die steeds angstiger worden dat we morgen, op de Markt, in het centrum van Middelbeers of voor de supermarkt van Jan Linders, voor een hopeloos makende keuze komen te staan. De 'vaderloze samenleving' die men ons eind jaren zestig in het vooruitzicht stelde, bleek een 'verweesde samenleving'. En nu zijn we bang en op zoek naar rust en geborgenheid. Hoe krachtiger de roep om veiligheid of waarden en normen, hoe enthousiaster Anthony kiest voor een leven Jenseits von Gut und Böse.
Daarom valt er ook alleen iets over Anthony en zijn kameraden te zeggen, wanneer we hen laten schitteren tegen de directe achtergrond van een verstijfde, angstige massa toeschouwers. Met hun rauwe poses, snelle scooters en tatoeages dagen Khalid, Sylvio en Anthony ons uit. Tegenover de berekenende behoudzucht van het publiek, stellen ze het ontoerekeningsvatbare gedrag en geven zichzelf weg. Als enthousiaste acteurs in het straattheater van het geweld, lokt hen telkens weer het volle licht van de publieke belangstelling. Wellicht zal alleen een verflauwende publieke belangstelling een einde maken aan hun gewelddadige gedrag. De Bossche rechter die niet op Anthony's provocatie reageerde, heeft dat allang begrepen.
