Abelardus (1079) had al op jonge leeftijd een grote reputatie opgebouwd in Parijs. Hij was de spannendste en meest glansrijke leraar van zijn tijd.
‘Wat krijgen zijn studenten te horen? Wat is ongewoon aan het denken van deze vechtlustige dialecticus uit Bretagne? Ten eerste valt zijn voor deze tijd ongewone filosofische scholing op. Vertrouwd met de filosofische zoektocht naar kennis, bestrijdt Abelardus het idee dat de kerk eenvoudigweg in het bezit van de waarheid is. Want wat is waarheid anders dan dat wat een denkend mens stukje bij beetje ontdekt? Wie waarheid en kennis wil verwerven, moet nadenken, discussiëren en redetwisten. Hij moet zijn opvattingen uitwerken met de regels van de logica en met de kunst van de dialectiek verdedigen.’
De ideeën van Abelardus zijn gevaarlijk voor de kerk van zijn tijd, omdat die vaak rechtstreeks tegen de kerkelijke leer ingaan. Zijn strijdbaarheid en respectloze houding leiden er zelfs toe dat hij wordt veroordeeld als ketter – maar hij breekt niet.
‘Hij wil het christendom bij de tijd brengen. Hij wil dat het discursief wordt in plaats van autoritair. In zijn hoofdwerk Ja en nee (1122–1123) somt hij tweeduizend citaten op van kerkelijke autoriteiten. Hij componeert het boek zo dat er in elk van de 185 geloofsvragen volstrekt tegenstrijdige opvattingen tegenover elkaar staan. De traditie is een wirwar van tegenspraken! Het wordt tijd dat deze tegenspraken zorgvuldig en dialectisch worden onderzocht. Dat kan alleen als de kennis die de kloosterscholen onderwijzen, wordt gerelativeerd en studenten zelf op zoek gaan naar de waarheid. Men moet de Bijbel en de kerkvaders niet letterlijk nemen – maar serieus!’
Naast de filosofie had Abelardus nog een andere liefde: zijn Parijse leerlinge Heloïse. Hun liefde had zijn castratie tot gevolg.
Prechts vertelling van Abelardus’ leven komt uit zijn nieuwste boek: Ken de wereld. Een geschiedenis van de filosofie I.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
