Zazen (zitmeditatie) #9

Wie even zijn ogen sluit en zijn gedachtestroom probeert te volgen, raakt doorgaans meegesleept door de meest uiteenlopende overpeinzingen. ‘Heb ik mijn tandartsafspraak wel verplaatst?’ Of: ‘Ken ik mijn examen van morgen wel goed genoeg?’ Zulke gedachten kunnen soms tot een behoorlijke innerlijke onrust leiden. Volgens de Japanse zenmeester Dogen bestaat er echter nog een andere manier om met gedachten om te gaan. Tijdens het beoefenen van zitmeditatie is het mogelijk om de inhoud van je overpeinzingen los te laten. Het enige wat de mens hiervoor hoeft te doen is stil te zitten op een kussen en zijn adem aandachtig te volgen.

Mensbeeld
Dogen noemt dit loslaten van gedachten het ‘non-denken’. Hiermee bedoelt de zenmeester niet dat de mens tijdens het mediteren moet stoppen met denken, want dit is een onmogelijke opgave. In plaats daarvan dient de beoefenaar zijn gedachten te laten voor wat ze zijn om zo innerlijke rust te bereiken. Of, zoals de Boeddha het zelf eens geformuleerd zou hebben: ‘Laat je gedachten als wolken aan je voorbijtrekken.’ Dit geldt niet alleen voor overpeinzingen, maar ook voor alle opkomende emoties. Wie zich hierin oefent, bereikt volgens Dogen een lege geest: een toestand waarin je door niets meer wordt gehinderd. De zenmeester omschrijft dit als de natuurlijke of oorspronkelijke conditie van het menselijk innerlijk.

Denken over verlossing
Iemand met een lege geest staat open voor alles wat er in zijn gemoed gebeurt. Hierdoor verwerft hij een vrijheid die zich met elke meditatiesessie kan verdiepen. Idealiter beperkt deze ongedwongenheid zich echter niet tot het kussen. Dogen roept zijn volgelingen voortdurend op om ook in het dagelijks leven zo ontvankelijk en onthecht mogelijk te zijn. Omdat deze houding door het stilzitten op het kussen wordt bevorderd, speelt deze beoefening een centrale rol in zijn denken. Dogens werk is dan ook ooit treffend omschreven als ‘een serie voetnoten bij zitmeditatie’.