‘Wat hebben veel namen hier huizen,’ zei ik tegen mijn vriend in de trein richting Twente. ‘Eh, veel huizen hier namen, bedoel ik.’ ‘Ik snapte je hoor,’ antwoordde hij. Een wit losstaand huis, vlak aan het spoor gelegen, flitste voorbij. ‘Welgelegen’ stond er in sierlijke letters op. Terwijl ik uit het raam keek – ‘Landlust’, ‘Goede hoop’, iets in dialect wat ik zo snel niet lezen kon – verbaasde ik me erover dat mensen elkaar vaak snappen terwijl ze niet zeggen wat ze bedoelen. Ik had nu enkel twee woorden verhaspeld, maar toch. Onze hersenen denken dan niet eerst aan een naam die een huis heeft, om vervolgens te bedenken dat dat niet kan en dan te concluderen dat die woorden omgedraaid moeten worden. Of het gebeurt dusdanig snel dat we het niet doorhebben.
Vaak maken we het nog veel bonter. Zo kunnen we soms überhaupt de juiste woorden niet vinden. Bijvoorbeeld om te omschrijven waarom iets ons raakt. En zo gebeurt het dat we bij een kunstwerk stamelen: ‘Ik weet niet precies, alsof het teruggaat tot de essentie ofzo, begrijp je wat ik bedoel?’ Of bij liefdesverdriet zeggen: ‘Ik kan het niet echt uitleggen, ik voel me gewoon zo leeg, snap je?’ Wonderlijk is dat de ander geregeld instemmend antwoordt. Je vindt niet de woorden om uit te drukken wat je bedoelt, maar toch snapt de ander je. Of denkt je te snappen.
Even tussendoor… Meer shortreads lezen? Schrijf je dan in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Soms weet ik niet precies wat ik voel, en vind daarom niet het juiste woord. Maar soms weet ik prima wat ik voel, alleen vind ik er niet het juiste woord voor. Ester Naomi Perquin schrijft in haar gedicht ‘Het bedoelde’: ‘Het gezochte woord lijkt altijd groter/ dan het woord dat je ten slotte vindt:/ er paste, toen het er niet was,/ meer en mooier zwijgen in.’ Ik begrijp haar wel. Woorden vallen mij soms een beetje tegen. Het nog niet gevonden woord was beter dan het gevonden woord.
Op de inleiding taalfilosofie tijdens mijn studie stond een driehoek. Een hoek, zo leerde ik, voor respectievelijk denken, taal en werkelijkheid. We zijn continu aan het vertalen. We stoppen de wereld in ons denken, ons denken in woorden, en proberen met woorden dan weer iets te zeggen over ons denken en de wereld. Maar, zo weet elke vertaler, bij een vertaling blijft altijd iets achter. Iets wat in het origineel wél staat, maar als je de tekst enkel letterlijk vertaalt, in de vertaling niet.
Hoeveel blijft er achter in de vertaalslag tussen de gedachten in mijn hoofd en de woorden die ik uitspreek? Kun je zeggen wat je bedoelt? En daarmee bedoelen wat je zegt? Ludwig Wittgenstein (1889-1951) omschrijft ‘het uitspreken van een woord’ als ‘het aanslaan van een noot op het toetsenbord van de verbeelding’. Maar soms klinkt de noot vals. Misschien kun je enkel voelen wat je bedoelt, en voelt de ander in het beste geval dan ook wat jij voelt. De taal helpt daarbij, maar ik zou niet kunnen zeggen hoe. Ik bedoel maar.
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
