Tijdens de toespraak van Mark Rutte vanuit het Torentje klonk op de achtergrond gejoel en gefluit van demonstranten. Velen van hen zijn aanhangers van complottheorieën volgens welke de coronamaatregelen onzinnig zijn. Wat is de aantrekkingskracht van complottheorieën? En hoe zijn ze te bestrijden? In dit weekendlijstje vijf filosofen over complotdenkers.
Complottheorie
Heeft het zin om het onderzoek naar 9/11 te heropenen? Kunnen complottheorieën over de aanslagen op de Twin Towers en het Pentagon met ‘nieuwe feiten’ worden weerlegd? Wetenschapsfilosoof Herman de Regt betwijfelt het. Aanhangers van complottheorieën zijn niet tégen empirische feiten, stelt hij. Ze kennen alleen andere feiten waarheid toe dan de wetenschapper. De Regt haalt de metafoor aan van de dronken man, die alleen zijn autosleutels zoekt onder een lichtgevende lantaarnpaal: ‘We kijken vaak alleen dáár waar ons licht schijnt. Als je eenmaal sceptisch bent, dan houdt het gewoon op.’
Lees hier meer over de rol van onderzoek en feiten bij complottheorieën.
Leefwereld
Veel complotdenkers zijn sceptisch tegenover wetenschap. Waar komt die argwaan toch vandaan? Filosoof Edmund Husserl (1859 – 1938) zocht al in 1936 naar een verklaring. Volgens hem is er sprake van een crisis in de verhouding tussen wetenschap en leefwereld. De leefwereld is de wereld van ons alledaagse bestaan, waarin we koken, wijn drinken met vrienden en de kinderen naar school brengen. De wetenschap, meent Husserl, is in eerste instantie ontstaan om in behoeften uit de leefwereld te voorzien. Maar hoe abstracter de wetenschap, hoe verder zij verwijderd raakt van de leefwereld – en hoe sceptischer mensen worden. Wat kan de filosoof doen om het verloren vertrouwen in de wetenschap te herstellen?
Lees hier meer over Husserls ideeën over de verhouding tussen wetenschap en leefwereld.
Autoriteit
Om het vertrouwen in de media te herstellen, factchecken journalisten erop los. Volgens Coen Simon, hoofdredacteur van Filosofie Magazine, ondergraaft deze strategie juist de geloofwaardigheid van de journalistiek. Het ontbreekt ons namelijk niet aan feiten, maar aan autoriteiten. Simon gaat te rade bij Hannah Arendt (1906-1975) om te bekijken hoe het vertrouwen in nieuwsmedia hersteld kan worden. Want, schrijft Simon: ‘Er bestaat geen waarheid zonder gezag. Ook als feiten keihard zijn, moet de bron worden vertrouwd’.
Lees hier meer over het herstel van vertrouwen in de nieuwsmedia.
Denkfout
‘Hoe zou Aristoteles (384 v.C – 322 v.C) het ervan afbrengen tijdens een flamewar op Facebook of Twitter?’ vragen Jeroen Hopster en Maarten Boudry zich af. Op veel drogredenen zou Aristoteles ongetwijfeld zonder moeite reageren. In zijn Sofistische weerleggingen stelde hij een lijst op met dertien klassieke denkfouten, een lijst die vandaag de dag nog steeds relevant is. Maar bij andere denkfouten – over klimaatverandering, genetische modificatie en trolling – zou de klassieke filosoof zich aan zijn baard krabben. Hoog tijd voor een update van Aristoteles’ drogredenlijstje.
Lees hier meer over Aristoteles versus de internettrollen.
Moreel dilemma
Mag de overheid inentingen verplicht stellen? In de huidige coronacrisis is deze vraag urgenter dan ooit. Tegenstanders van verplichte inenting beroepen zich op het belang van zelfbeschikking en individuele vrijheid. Anderen, zoals de Nederlandse filosoof Roland Pierink, vinden gedwongen inenting juist noodzakelijk. Het gaat bij inenting namelijk niet alleen om het individu, maar om de veiligheid van het collectief. Wie heeft er gelijk?
