Radicale democratie
Volgens hoogleraar geschiedenis Josine Blok maken burgers zich steeds vaker boos over politiek bestuur: ‘Soms terecht, soms onterecht, maar uiteindelijk is dat niet belangrijk. Waar het om gaat is dat we er iets mee moeten.’ Blok vindt dat we voorbeeld moeten nemen aan de eerste en meest radicale democratie ooit: Athene. In de Griekse polis konden alle ambten door wie dan ook vervuld worden, en functies werden vaak gerouleerd. Deze grootschalige betrokkenheid kan volgens Blok de huidige de afstand tussen mensen en hun regering kleiner maken.
Hardop denken
We moeten de democratie vernieuwen stelt filosoof en voormalig Denker des Vaderlands Daan Roovers. Dit doen we door burgers meer te betrekken bij politieke besluitvorming. Mede door het politieke gesprek te integreren in onze dagelijkse levens. Volgens haar worden kiezers bij verkiezingen ‘veelal gereduceerd tot toeschouwers die klappen of boe roepen bij de voorstelling die politici opvoeren.’ Zij zijn slechts passief, ze nemen niet actief deel aan besluitvorming. Maar politiek is een inherent onderdeel van ons bestaan – het is ons zelfbestuur. Volgens Roovers moeten we samen hardop denken en doen. Want zowel ons denken als ons zelfbestuur kunnen we niet uitbesteden.
Politiek zonder passie
De Amerikaanse filosoof John Searle stelt dat de belangrijkste beslissingen buiten de politiek genomen moeten worden. De populaire aanname dat iedereen zou moeten stemmen over thema’s als gelijkheid, racisme of abortus vindt hij ‘een belachelijke verkrachting van het democratie-idee.’ Burgers moeten wel de kans krijgen om te stemmen, en zelfs daartoe aangemoedigd worden. Maar gepassioneerde betrokkenheid met de politiek leidt volgens Searle tot instabiliteit en extremisme. Heel veel mensen ontbreekt het namelijk aan een intelligente kijk op de politiek. Democratie werkt volgens Searle beter als fundamentele beslissingen niet genomen worden op basis van de stemmen van burgers.
Burgerlijke ongehoorzaamheid
Stakingen, referenda en demonstraties zijn manieren waarop mensen binnen de democratie hun ongenoegen kunnen uiten. Maar zijn die voldoende? Leon Heuts en Thomas Rietstra vinden burgerlijke ongehoorzaamheid een effectievere optie. Deze geweldloze en gewetensvolle wetsovertreding gaat publiekelijk in tegen onrechtvaardig beleid. Dit dient geen individueel doel, maar richt zich op vooruitgang voor de hele samenleving. Filosofen zijn het oneens over de grenzen en invullingen van burgerlijke ongehoorzaamheid. Heiligt het doel illegale middelen? En is het goed dat ongehoorzame burgers zich aangeven? Volgens Heuts en Rietstra zijn recalcitrante burgers noodzaak.
