Op 10 december bestond de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 70 jaar. Volgens ons vraagt een nieuwe tijd om nieuwe mensenrechten, zo schreven we ook in de petitie.
Toen de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) op 10 december 1948 werd aangenomen, was er nog geen sprake van misbruik van digitale data, alarmerende klimaatverandering en multinationals die zich qua macht en omvang kunnen meten met staten. Hoewel de nieuwe ontwikkelingen hebben geleid tot nieuwe wetgeving is de UVRM zelf niet veranderd. De redactie van Filosofie Magazine vindt dat het tijd is om die te actualiseren, ook door nieuwe mensenrechten toe te voegen. Wij raadpleegden filosofen en juristen, en doen een voorstel.
We hebben elke dag de plicht om na te denken over de vraag waar het grootste gevaar zit, zei de Franse denker Michel Foucault. Met dat besef moet ook in 1948 de Verklaring zijn opgesteld. Die kwam voort uit een noodzaak. En in de naoorlogse wereld was die noodzaak het beschermen van de kwetsbare mens tegen de dreiging van een totalitaire staat.
De Tweede Wereldoorlog had aangetoond dat zelfs een democratie geen bescherming kon bieden tegen een mensonterend bestaan: de democratische verkiezing van de leider van nazi-Duitsland was uitgelopen op een systematische onderdrukking van de mens. Van de menselijke waardigheid bleef niets over. Sterker nog: hele bevolkingsgroepen werden uitgeroeid.
Dat pijnlijke besef vroeg om een principe dat sterker was dan de staat. Een principe dat mensen al eeuwenlang had geleid, maar dat met voeten was getreden. Een principe ook dat al eerder erkend werd op nationaal niveau (denk aan de Franse Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger uit 1789), maar dat nu een internationale status moest krijgen. De mensenrechten werden in stelling gebracht. Als een natuurrecht, zo blijkt ook uit de preambule, dat boven staten verheven was. Als een moreel richtsnoer, met uitganspunten die sinds het begin van onze beschavingen centraal stonden: een menswaardig bestaan en menselijke waardigheid.
Zeventig jaar later is de noodzaak om het individu te beschermen onverminderd groot. Helaas – zo constateren we voortdurend – worden die mensenrechten nog steeds geschonden.
Ondanks de blijvende actualiteit van de bestaande Verklaring, vraagt onze tijd om een herschrijving van deze fundamentele wetten. Want de nieuwe tijd brengt nieuwe bedreigingen voor de mens. Die bedreigingen dwingen ons om nieuwe vragen te stellen, en te beantwoorden. Hoe gaan we op een menswaardige manier om met migranten? Kunnen we onze privacy nog beschermen in een tijd waarin internetgiganten onze digitale sporen nagaan? En: zijn de mensenrechten nog wel te garanderen als de habitat van alle wereldbewoners wordt bedreigd?
Toen de mensenrechten in de naoorlogse jaren werden opgesteld, begon een proces dat de mensheid meer en meer in z’n greep heeft: de opwarming van de aarde door menselijk handelen. De aarde dreigt daardoor onbewoonbaar te worden, waarmee alle andere mensenrechten op het spel staan.
Daarom is de bescherming tegen de opwarming van de aarde een van de centrale rechten in deze petitie. Tijdens onze rondgang langs Nederlandse denkers en juristen kwam dat inzicht telkens terug: zonder een leefbare aarde gaat het niet. Daar formuleren de denkers in de petitie verschillende antwoorden op: een jurist pleit voor de rechten van toekomstige generaties, een filosoof houdt een pleidooi voor ‘het recht op wildernis’.
Een ander kernpunt in deze petitie: de razendsnelle opkomst van slimme technologie. Vrijelijk laten we onze data achter op het web. Maar daardoor worden we volop gemanipuleerd door algoritmes van de internetgiganten. Hoe is het in deze tijd gesteld met onze privacy? Data dreigen ook nog eens eeuwig beschikbaar te blijven. Een misstap of een veroordeling, zelfs een onterechte, wordt ons nu eeuwig nagedragen. Niets kan meer verjaren. Hoe verzetten we ons daartegen?
Een laatste kernpunt in de petitie is migratie. Vaak zijn migranten van rechten verstoken. De Duitse denker Hannah Arendt zei al dat het probleem van rechten is dat ze alleen binnen de traditionele natiestaat gegarandeerd kunnen worden. Vandaar ook, zoals Arendt zei, is het ‘recht om rechten te hebben’ cruciaal. Daarom doen we een voorstel: geef vluchtelingen het recht om veilig asiel te zoeken.
Moreel besef
Klimaat, migratie en technologie – duidelijk is dat we ver voorbij het tijdperk zijn waar mensenrechten de burger louter tegen de staat moeten beschermen. We leven in een wereld van mondiale krachten en dreigingen. Die mondiale problemen vragen om een mondiale aanpak, om een bundeling van krachten. Maar hier ligt ook een belangrijke rol voor de nationale politiek. Juist nu is het tijd om deze nieuwe thema’s te agenderen in het eigen land en ook eigen beleid te maken; globale ideeën krijgen pas vorm in de context van een land. En het geeft wellicht ook een nieuwe bezieling aan de nationale politiek als die erin zou slagen om antwoorden te geven op de grote vragen waar we nu als mensheid mee worstelen.
Misschien begint een werkelijke tegenmacht wel met een hernieuwd moreel besef: de menselijke waardigheid is door oude en nieuwe machten in het geding. Daar moeten we als mens een antwoord op formuleren. Samen met andere mensen. Zodat we onze menselijkheid kunnen bewaren.
Tot slot: deze petitie is bedoeld om de discussie over de toekomst van mensenrechten te openen. Hier ligt dan ook geenszins een dichtgetimmerd voorstel. Laat daarom vooral van u horen als u een bijdrage wilt leveren aan het gesprek over oude en nieuwe mensenrechten.
Dit artikel is exclusief voor abonnees