Home Shortread Waar bevindt zich het onbewuste?
Shortread

Waar bevindt zich het onbewuste?

Volgens Jacques Lacan is het onbewuste niet zo verdekt als we denken. Psychotherapeut Marte Kaan zoekt in een shortread naar aanwijzingen.

Door Marte Kaan op 22 maart 2023

Freud bank onbewuste Lacan beeld Dick Pountain/Flickr

Volgens Jacques Lacan is het onbewuste niet zo verdekt als we denken. Psychotherapeut Marte Kaan zoekt in een shortread naar aanwijzingen.

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot de artikelen op Filosofie.nl? U bent al abonnee vanaf €4,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

Een psychoanalyticus vertelde me eens dat ze de eerste zinnen van een nieuwe patiënt altijd opschrijft. Ze wil onthouden welke enscenering er plaatsvindt in dat gesprek. Jaren verder in de behandeling leest ze de zinnen, en nagenoeg altijd ontdekt ze dat kern van iemands worsteling in die eerste enscenering is terug te vinden.

My dad used to beat the shit out of me.’ Dat is de eerste zin van de patiënt in de serie The Patient (Disney+, 2022) waarin een getraumatiseerde jongeman, Sam, hulp zoekt bij een therapeut, dr. Alan Straus. Sam heeft het boek van de therapeut gelezen. ‘I thought, this guy is a real expert,’ zegt hij. Bewonderend klinkt het niet.

Sam blijkt een seriemoordenaar. Hij gijzelt dr. Straus om door hem behandeld te kunnen worden. Zijn doel: hij wil stoppen met moorden. Met een voet geketend aan een bed probeert Straus hem zo goed en kwaad als dat gaat te behandelen – hij heeft weinig keus. Om de therapie te laten slagen moet Sam stoppen met moorden, en als hij toch de aandrang voelt, dit met hem bespreken zodat ze samen kunnen begrijpen waar deze behoefte vandaan komt, zegt dr. Straus.

Op het moorden na, weet ik als psychotherapeut, is dit de alledaagse gang van zaken tijdens therapie. Je gaat samen op zoek naar de oorsprong van de conflicterende behoeften van de patiënt en om daar te komen moet hij of zij het gedrag opgeven dat als doel heeft dat conflict te versluieren.

Even tussendoor… Wil je meer shortreads lezen? Schrijf je dan in voor de gratis nieuwsbrief:

Meld u aan voor onze nieuwsbrief

Ontvang elke woensdag het laatste filosofie nieuws, de beste artikelen van de week en af en toe een aanbieding.
Ontvang wekelijks het laatste filosofienieuws, de beste artikelen en af en toe een aanbieding.

Het lukt de therapeut om Sam te laten inzien dat de moorden pogingen tot vadermoord zouden kunnen zijn. (Immers: ‘my dad used to beat the shit out of me.’) Door zijn vader niet meer te hoeven vermoorden, zal de drang minder sterk worden. Sam zoekt zijn vader op en confronteert hem met zijn daden. De ontmoeting resulteert niet in de afrekening die we als kijker misschien zouden verwachten, maar brengt de patiënt pyschologisch wel verder.

Volgens de Franse psychoanalyticus Jacques Lacan (1901-1981) toont ons onbewuste zich in de relatie met de ander. Het zit niet verstopt, diep vanbinnen, maar toont zich aan de buitenkant, in de manier waarop we met elkaar omgaan. Hiding in plain sight.

Dr. Straus heeft zelf net zijn vrouw verloren en worstelt met een moeizame relatie met zijn eigen zoon. Hij voelt zich door hem afgewezen omdat hij het joods-orthodoxe pad heeft gekozen. De zoon keurde de euthanasie van zijn moeder af, en dit neemt dr. Straus hem zeer kwalijk.

Door mee te voelen met de pijn van de moordlustige patiënt Sam, als zoon van een gewelddadige en afwijzende vader, ziet dr. Straus het gedrag van zijn eigen zoon in een nieuw licht. De compassie die hij opbrengt voor een moordenaar staat in schril contrast met het harde oordeel dat hij over zijn eigen zoon velt. Het was erger dan oordelen: dr. Straus heeft zijn zoon geminacht, zoals Sam werd geminacht door zijn vader. Straus beseft dat hij al die tijd zijn zoon afwees, in plaats van andersom. Zo wordt het onbewuste handelen van dr. Straus zichtbaar in de confrontatie met Sam.

En als je goed kijkt en luistert ligt de sleutel al in hun eerste ontmoeting: ‘A real expert.’ Het was minachting, die subtiel maar onmiskenbaar hun ontmoeting kleurde.

In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.