Op de rouwkaart van mijn vader – die vijftien jaar geleden overleed – had ik de laatste woorden van Socrates laten plaatsen: ‘Krito, wij zijn aan Asclepius een haan schuldig’. Destijds wist ik niet waarom – mijn broers en ik kregen een citatenboekje, en deze leek me het minst cliché. Maar misschien was er een onbewuste reden. Socrates bedoelt met de woorden dat voor hem de dood in feite een genezing is; het was gebruikelijk in Athene om bij herstel na een lange ziekte aan Asclepius, de god van de geneeskunst, een dier te offeren. Nu zie ik de dood niet als een genezing – hoewel ze na een slopende ziekte beslist een zegen kan zijn. Maar het stervensproces en de dood van mijn vader waren zó ellendig, dat ik misschien probeerde er zo een positieve draai aan te geven.
Die ellende betrof niet alleen zijn lijden. Als ik terugdenk aan die tijd, overvalt me bovenal een existentiële leegte. Alle clichés over crematoria werden bijvoorbeeld bewaarheid: een kale, koude doodfabriek gesitueerd pal naast de A2. Toen ik en mijn broers na de zogeheten ceremonie nog even bij de kist stonden, werden we gesommeerd om ons naar de koffietafel te begeven.
Het gebrek aan zin treft mij nog steeds diep. Verdriet en rouw zijn natuurlijk onvermijdelijk, maar in deze seculiere tijd heeft de dood nog vaak letterlijk geen plaats. We weten niet welke rituelen of gewoonten geschikt zijn. Maar er is iets veranderd. De vraag naar zinvol sterven staat inmiddels op de agenda, niet op de laatste plaats door de vorig jaar overleden Denker des Vaderlands René Gude. Hij continueerde daarmee een klassieke taak van de filosofie, want in de wijsbegeerte heeft de dood altijd een grote rol gespeeld. Volgens Seneca is filosofie zelfs niets anders dan leren sterven. De klassieke filosofie kent een stervenskunst, een ars moriendi, om vorm en betekenis te geven aan wat zo verpletterend is. Het maakt de dood niet minder zwaar, maar wel beter hanteerbaar.
Daarom orginseert Filosofie Magazine op 16 juni een School of Death. Sprekers zijn onder meer Joep Dohmen en Babs van den Bergh, filosoof en weduwe van René Gude. Voor FM – en voor mij persoonlijk – de aftrap van een langer debat over de betekenis van sterven. Een goed leven verdient een goede dood.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
