Het is een merkwaardig toeval dat in dit nummer van Filosofie Magazine zowel het onbewuste als Foucault centraal staan. Michel Foucault (1926-1984) staat bekend als een van de scherpste critici van de wetenschap van het onbewuste: de psychoanalyse. Haar grondlegger, Freud, de man ‘die zijn oren verhuurde’, liet ons geloven dat we gedreven worden door heimelijke verlangens, die we noodgedwongen onderdrukken en dat praten – praten – praten zou helpen om ons hiervan te genezen. En zo werden wij in de twintigste eeuw volgens Foucault allemaal ‘bekentenisdieren’ die niets liever doen dan over onszelf praten, en dan het liefst over onze zogenaamd verborgen verlangens, want die bepalen ten diepste wie wij zijn. Foucault vond dat op z’n zachtst gezegd een heel erg naïef en beperkt mensbeeld.
Maar het onbewuste betekent in de eenentwintigste eeuw al lang niet meer hetzelfde als dat wat Freud voor ogen had. Doelde de psychoanalyse nog op een onderdrukte poel van verlangens, volgens moderne wetenschappers is ons onbewuste juist ons slimme instinct dat uitstekend in staat is om goede beslissingen te nemen (zie o.a. Ap Dijksterhuis en Herman de Regt vanaf p. 20).
Hoe we denken over onszelf, hoe we erover spreken en hoe we onszelf ervaren wordt voor een groot deel bepaald door structuren buiten onszelf, onder andere door de wetenschap – dat is een van de centrale gedachten van Foucault. Sinds de psychoanalyse zijn wij andere mensen geworden. En nu, sinds wij in de eenentwintigste eeuw in een neurologisch paradigma leven, zal ook dat consequenties hebben voor ons zelfbeeld. Wij zíjn nu onze hersenen. De diepste waarheid over onszelf is een neurologische.
Foucault heeft deze laatste wetenschappelijke wending niet meer meegemaakt. Hij stierf in 1984, aan de gevolgen van aids. Een paar maanden daarvoor gaf hij zijn laatste colleges. Deze zijn nu vertaald en zullen deze maand in Nederland verschijnen. Filosofie Magazine organiseert op 31 oktober samen met uitgeverij Boom en de Rode Hoed een speciale avond rondom Foucault en deze colleges. Meer informatie op pagina 67 en op onze site filosofie.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
