Spirituele atheïst

Eind jaren tachtig raakte Sam Harris geïnteresseerd in meditatie. De aanleiding? Hij gebruikte de drug MDMA en ervoer hoe het was om in een radicaal andere geestestoestand te verkeren. ‘Voor het eerst in mijn leven was ik niet langer op mijn hoede, geheel onbezorgd over wat anderen van mij dachten. Ik voelde dat hun geluk op geen enkele manier afdeed aan mijn geluk. Integendeel, hun geluk droeg daar alleen maar aan bij. De ethische implicatie was heel duidelijk: dat je je zo verbonden kunt voelen met anderen, dat is een vermogen van de menselijke geest, gestuurd door hersenprocessen. Dat vond ik een buitengewone ontdekking.’

‘Ik ging op zoek naar een manier om deze toestand van het bewustzijn te onderzoeken, zonder telkens MDMA of andere psychedelica te gebruiken. Bij meditatie kun je een soortgelijke ervaring bereiken, maar dan op een veel minder chaotische, gewelddadige manier.’

 

‘Het is niet zo dat je door drugs te gebruiken ervaringen kunt hebben waar je brein anders niet toe in staat zou zijn. Elke ervaring die je hebt berust op vermogens van het zenuwstelsel. Drugs bootsen bestaande neurotransmitters na, of veranderen de activiteit daarvan. De hardware is er al, de neurofysiologie is veranderlijk. Dat je die neurofysiologie ook op andere manieren kunt veranderen is op zich niet verrassend. Alleen vergt het bij meditatie veel meer oefening.’

 

‘De boeddhistische traditie heeft een rijkdom van contemplatieve bronnen, een literatuur over introspectie die zijn gelijke niet kent. Je kunt boeddhisme echt zien als een filosofie en methodologie voor introspectie en ethiek – je hoeft het niet op te vatten als religie. Dat is een goede kenschets van het boeddhisme; het zou geen juiste kenschets zijn van islam, christendom of jodendom. Spirituele wijsheid is niet gelijk over die tradities verdeeld.’

 

‘Van oudsher behoorde alles tot een religieuze context. Als we ver genoeg teruggaan in de tijd, komen we terecht in een wereld waar mythes, fabels en bijgeloof domineerden, waar goede geschiedschrijving en een rigoureuze empirische methodologie ontbraken. Langzamerhand zijn steeds meer gebieden uit religieuze handen gegleden en in een betere context terechtgekomen. Maar dat gebeurde niet in één keer; met sommige onderwerpen, zoals het bewustzijn, gebeurde het pas heel recent.’

 

‘Zo zou je het kunnen zien. En ook ethiek, zou ik daaraan toe willen voegen. Er is een mythe dat de wetenschap niet kan vertellen wat goed en kwaad is; dat grote project zou toebehoren aan religie. Die mythe geloof ik niet. Het verhaal van religie en wetenschap is een verhaal waarbij religie voortdurend grond verliest, tegenover een betere manier om over de werkelijkheid na te denken. En zo langzamerhand begint de nieuwe, seculiere discussie ook “eerstepersoonsvragen” te omvatten. Spirituele vragen over geest en bewustzijn, ethische vragen over de basis van het goede leven. Het verschil tussen seculiere filosofie en wetenschap enerzijds, en religie anderzijds, zit ’m niet in de keuze van onderwerpen. Het werkelijke verschil zit in het aandragen van goede redenen voor je overtuigingen, of slechte redenen.’