Wat kan ik weten?
‘Experimenteren speelt een belangrijke rol als het om weten gaat. Het hoofdpersonage uit De vrouw die is voortdurend aan het experimenteren. Eerst vooral in het lab, dat ze als fanatiek moleculair bioloog bijna niet verlaat, maar als ze naar New York gaat om drie maanden verplicht vakantie te nemen en te trainen voor de marathon, wordt het leven zelf steeds meer als een lab voor haar, als een experimenteerruimte, of beter nog: als een verzameling van mogelijke experimenteerruimtes. Een van de personages droomt van de ultieme experimenteerruimte, waar mensen die er binnentreden even afstand doen van al hun rechten, zodat alles mogelijk is en de beperkingen wegvallen. Ik ben niet zo naïef om te denken dat dat werkelijk kan. Er zijn altijd regels en beperkingen. Daarom denk ik dat experimenteren vooral is: ruimtes creëren waar andere regels gelden dan we gewend zijn en dan kijken wat er gebeurt. Het weten dat zo ontstaat komt niet dichter tot de kern, maar maakt de werkelijkheid juist gelaagder. Ik denk dat we te weinig experimenteren. Iedereen zou op sociaal gebied veel meer kunnen experimenteren, maar ook op politiek niveau is het belangrijk. Waarom wordt het basisinkomen niet ingevoerd, desnoods tijdelijk? Waarom zijn zo weinigen nieuwsgierig naar Pieten met giraffenschmink of roetvegen?’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wat moet ik doen?
‘Dat is de vraag naar ethiek, en dan gaat het al snel over verantwoordelijkheid. Wij mensen denken vaak dat we volledig verantwoordelijk zijn voor wat we doen en wat er vervolgens voortkomt uit onze daden. Wanneer we zelf een experiment opzetten, speelt daarbij de angst voor de gevolgen een grote rol. Maar volgens mij komt die angst voort uit onze menselijke, al te menselijke blik. Wij zijn maar een schakel onder de schakels die samen een keten vormen. De dingen beïnvloeden net zo goed wat er gebeurt. Als je toevallig een rubber handschoen draagt, brengt dat je er misschien wel toe om een moord te plegen. Dit is een extreem voorbeeld, maar ons leven wordt voortdurend een bepaalde richting op gestuurd door de dingen die ons omringen. Daar probeer ik over te schrijven in mijn roman. In veel romans spelen alleen de motieven van de personages een rol. Ik wil ook beschrijven hoe ons lichaam ons bepaalt. Nu ik je dit vertel, kijk ik je vrij rustig aan. Maar als ik bij de tekst die ik zojuist uitsprak de hele tijd met mijn hoofd heen en weer had gedraaid, had die een andere betekenis voor je gekregen.’
Wat mag ik hopen?
‘Hopen heeft ons niet zo ver gebracht. Bij hoop denk je vaak aan geluk, aan het universum dat ons een of andere uitzonderlijke gunst verleent. Zo blijft hoop hoop en zet niet aan tot actie. Daarom zou ik misschien wel zeggen dat we het onmogelijke moeten doen en het mogelijke moeten hopen. Dat is veilig en binnen je bereik. Ik ben meer geïnteresseerd in lichamelijke hoop. Die heeft te maken met drift en verlangen. En die leidt ertoe dat je van alles gaat doen; die leidt dus tot actie. Aan de hand van seks is dat misschien het makkelijkst te begrijpen. Als je in een boek een erotische passage leest, kun je daar opgewonden van raken, maar daarmee is je verlangen niet gestild; je wilt het ook graag echt doen. Lichamelijke hoop kun je dus echt voelen alsof die er is, maar blijft je ook aanzetten om tot actie over te gaan.’
Wat is de mens?
‘De mens is een wezen dat niet goed kan accepteren dat het mens is. We zouden wel als een omnipresente god op alles onze invloed willen uitoefen, maar we merken dat we daarin bij lange na niet slagen. Je kunt je daar nederig bij neerleggen en besluiten om daarom maar niets te doen. De kans van slagen is klein en op die manier loop je niet het risico van een nederlaag. Je kunt ook, zoals het hoofdpersonage uit De vrouw die, proberen in zo veel mogelijk geïnteresseerd te zijn, je in zo veel mogelijk verschillende ordes begeven, zodat je niet alleen van A naar B probeert te komen, maar ook naar C en D enzovoort. Als B niet is gelukt, is er grote kans dat je C of D wel bereikt. De uitkomst van het experiment staat nu eenmaal niet vast. Ze is eigenlijk steeds op zoek naar een vorm van maakbaarheid waarbij het kwetsbare kan blijven bestaan, waarbij je de dingen die je overkomen accepteert. Een van haar oplossingen is om alles wat kwetsbaar is te klonen, zodat zwakte nooit levensbedreigend is.’
Dit artikel staat ook in onze nieuwe Levenskunst special, een extra dik nummer vol met inspiratie voor het goede en zinvolle leven.
