‘De kunst van het voeren van een goed gesprek is dat je begint met het stellen van een vraag,’ aldus praktisch filosoof Jos Kessels. ‘Veel mensen hebben in een gesprek geen vraag, alleen antwoorden. Maar met enkel antwoorden komen er geen gesprekken tot stand, hooguit twistgesprekken vol meningen.’ Pas op de plaats maken voor de ander en niet zelf zoveel mogelijk willen zenden, dát is het geheim van een goed gesprek, volgens Kessels.
Jos Kessels (1948) is filosoof en schrijver. Hij leidt al meer dan veertig jaar gesprekken met onder anderen managers en bestuurders. Kessels schreef een proefschrift over filosofieonderwijs en specialiseerde zich in het socratisch gesprek. Daarnaast houdt hij zich bezig met de betekenis van muziek.
Hij kan het weten: al ruim veertig jaar beoefent Kessels de kunst van het socratisch gesprek. Die jarenlang opgebouwde kennis heeft hij verzameld in het boek In vorm komen om toekomstige socratische gespreksleiders op te leiden. Volgens Kessels is er een enorme behoefte aan socratische gesprekken. ‘Er is zoveel honger naar dialoog, naar uitwisseling. We leven in een samenleving van polarisatie, dus er is behoefte aan verbinding. En vooral aan verbonden kunnen blijven wanneer je het niet met elkaar eens bent.’
Het goede leven
Hoewel Kessels zelf meteen gegrepen was door de socratische leer toen hij die leerde kennen, was hij er niet direct goed in. Zijn eerste socratische gesprekken ontspoorden binnen twintig minuten volledig. Kessels: ‘Deelnemers begonnen me zelfs te helpen.’ Ook hij moest dus oefenen: ondanks zijn gedegen kennis van de filosofie bleek hij niet zomaar in staat een gesprek goed te leiden. Niet verwonderlijk als je bedenkt dat er voor praktische vaardigheden geen aandacht is binnen de academische filosofie. ‘Er is aan de universiteit nergens de mogelijkheid om dit soort gesprekken te leren voeren; nergens leren ze je de technieken en de vaardigheden.’ Terwijl de filosofie juist begon met de Griekse filosoof Socrates die zijn ideeën niet opschreef, maar tot leven bracht tijdens gesprekken op de markt.
Uw boek heet In vorm komen. Wat bedoelt u daarmee?
‘In vorm ben je op de momenten in je leven waarop je denkt: ja dit is het, dit vind ik de moeite waard om na te streven, hier voel ik me senang bij. Het heeft te maken met wat voor jou het goede leven is. Dat is de hoofdvraag van Socrates: wat is het goede leven en hoe krijg je dat voor elkaar?
Mensen die goed in vorm zijn, lijken zonder enige moeite dingen uit te voeren waar anderen enorm mee worstelen. Maar je bent natuurlijk niet zomaar in vorm. Neem het vak van journalist: daar horen vaardigheden bij, en soms gaat de uitvoering van het vak beter en soms slechter. Naarmate je langer bezig bent verzamel je kennis en skills. Om in vorm te komen moet je inzicht krijgen: wat zijn de kernvaardigheden die hier spelen?’
Tot de kern
Via een socratisch gesprek kun je uitzoeken wat de kern is van begrippen als moed, vriendschap, leiderschap of rechtvaardigheid, welke vaardigheden daarbij komen kijken, en hoe je er beter in kunt worden – oftewel, hoe je meer in vorm komt. Kessels: ‘Een socratisch gesprek voeren betekent grondig, systematisch nadenken. En niet alleen met je hoofd – met je hoofd kun je van alles verdoezelen en wegdenken. Het gaat ook om wat er affectief met je gebeurt. Wat raakt je?’
Wanneer bent u zelf in vorm?
‘In een socratisch gesprek ben ik in vorm. Ik weet na veertig jaar socratische gesprekken leiden wel ongeveer hoe zulke gesprekken lopen en wat de valkuilen zijn. Ik heb de techniek zodanig geleerd dat ik in vorm ben.’
Het goede leven heeft voor u dus te maken met het voeren van gesprekken?
‘Ja, ik denk dat gesprekken enorm belangrijk zijn voor mensen. In het begin van ons leven gaan we naar school, en nog een school en misschien nog een school. Op zeker moment gaan we werken en lijkt het alsof we niet meer naar school gaan. Maar er is een doorgaande ontwikkeling die voor een belangrijk deel plaatsvindt door middel van gesprekken.’
Wilt u mensen nieuwe inzichten bijbrengen met zulke gesprekken?
‘Het is niet zozeer mijn doel om mensen tot andere inzichten te brengen, maar om ze zichzelf te laten onderzoeken. Als je op een goede manier gesprekken voert, gebeurt er iets. Mensen transformeren. Kwesties beginnen er anders uit te zien – je begint jezelf anders te zien.’
In vorm komen. Handboek praktische filosofie
Jos Kessels
Boom
512 blz.
€ 39,90
