Nietzsche honderd jaar dood

Friedrich Nietzsche (1844-1900) overleed op 25 augustus 1900, na een lange periode van ‘gekte’. In 1889, toen een mentale en fysieke inzinking een einde maakte aan zijn carrière, had Nietzsche dertien boeken op zijn naam staan die veel invloed hebben gehad op de westerse filosofie.

Zijn eerste boek Die Geburt der Tragödie kwam in 1872 uit en werd slecht ontvangen in de academische wereld, onder andere vanwege de felle kritiek die hij hierin levert op Socrates. Nietzsche gaf later zelf ook toe dat het boek slecht geschreven is. Desondanks is het een belangrijk werk in de moderne filosofie omdat hij hierin stelt dat onze cultuur te cerebraal (Apollinisch) is geworden. Het ontbreekt aan (Dyonisische) extase.
Eén van de belangrijkste thema’s in het werk van Nietzsche is ‘de dood van God’, die hij aankondigt in Die Fröhliche Wissenschaft (1882). In dit werk laat Nietzsche zijn hoofdpersoon, de Dwaas, aankondigen dat God dood is en dat wij de mensen, hem hebben vermoord. In Nietzsches werk spelen metaforen een zeer grote rol, en de dood van God is een metafoor voor een ontwikkeling die volgens Nietzsche al heeft plaatsgevonden, maar waar de mensen nog geen weet van hebben; het geloof in een god is ongeloofwaardig geworden, er is geen plaats meer voor God in de westerse cultuur. Nietzsche: ‘God is dood; maar het ligt in de aard der mensen dat er nog duizend jaar lang grotten zullen zijn waarin men zijn schaduw toont.’
Nauw verbonden met de dood van God is de komst van de Übermensch, een van de hoofdthema’s in Also sprach Zarathoestra (1885). De Übermensch is het meest beruchte begrip in het werk van Nietzsche. Met de dood van God is de mens zijn doel in het leven kwijt. De Übermensch is een toekomstige mens, die op de wereld kan komen als de mens zichzelf overwint. De Übermensch is ook de term die door de nazi’s is gebruikt voor de ‘Ariër’, de blonde supermens. Nietzsche-kenners zijn het er echter over eens dat dit absoluut niet de Übermensch was zoals Nietzsche hem zag. Zijn zuster Elisabeth, die nazi was, heeft na zijn dood zelfs stukken tekst veranderd, zodat deze door de nazi’s als propaganda gebruikt konden worden.
Honderd jaar na zijn dood staat Friedrich Nietzsche volop in de belangstelling, en met de nog steeds groeiende secularisering lijkt de voorspelling van Zarathoestra uit te komen; de mens begint nu pas te beseffen dat God dood is. (Thinka van Kooten)