Wie de stadsgrenzen verlaat, komt in een tussengebied dat vaak wordt afgedaan als 'onland, niemands- en nergensland'. Toch ligt hier de toekomst. Vat moed en volg de pioniers van het tussenland!
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Loop vanuit de stad richting buitengebied en je loopt zo de toekomst in. Hier wordt nieuwe stad gemaakt, of nieuw land, want dat is niet helemaal duidelijk. Laat historische stadspleinen, voor- en naoorlogse uitbreidingswijken, modernistische hoogbouw en postmoderne kooppaleizen achter je en verken de nieuwe grens.
Kijk om je heen. In de schuur achter die woning kun je met je kapotte computer terecht bij een handig mannetje. Zijn zolder werd te klein. In de schuur zit verwarming. Op het weilandje ernaast voetbalt een stel kinderen: vijf tegen vijf en scoren tussen twee kratjes. Misschien dat de buurman het gras binnenkort laat betegelen. Hij wil uitbreiden. Op zijn erf staan twintig koelwagens te wachten op hun internationale lading. Die is opgeslagen in de stalen loods die uitkijkt op de snelweg die hier een paar jaar geleden is aangelegd. Het gebouw heeft zich als het ware omgedraaid. De entree ligt nu eigenlijk aan de achterkant. Daar is nog steeds de ingang van het kantoor en daar kun je nog steeds terecht voor diepvrieskippen die de houdbaarheidsdatum naderen, maar het grote werk wordt gedaan door de blinde façade die met koeienletters reclame maakt richting snelverkeer. Handig, zo’n snelle verbinding voor de deur, ook voor de trotse bezitters van een paar droomhuizen in nostalgische stijl even verderop. De een reist ’s ochtends naar een kantoor op een zichtlocatie aan de rand van de stad en geniet ’s avonds van de ruimte om zich heen, de ander houdt hier ter plekke kantoor aan huis. Het brood dat na de lunch overblijft, gaat naar de geitjes.
Eigen houtje
Onland is het, niemands- en nergensland. Althans, zo denken bestuurders, beleidsmakers en planners erover. Lange tijd hebben ze hun blik afgewend, omdat ze oog hadden voor opgepoetste binnensteden, monofunctionele nieuwbouwwijken, strak geregisseerde kantoorparken en nieuwe natuur. In hun ogen hadden deze de toekomst. Ondertussen ontstonden echter achter hun rug om gebieden en plekken waar niet de masterplanner de baas is, maar waar de vele bewoners, gebruikers en bezoekers zelf de boel organiseren en inrichten. Boeren houden de landbouw voor gezien. Ze richten op eigen houtje een winkeltje in om ambachtelijke kruidenkaas te verkopen aan milieu- en statusbewuste stedelingen. In de stallen komen de caravans te staan waarvoor de Vinex-wijk geen plaats biedt. Even verderop kun je je tweedehands design-bankstel opnieuw laten bekleden. En ga je naast de stoffeerderij je diepvrieskip halen, dan kun je meteen even de hond uitlaten. Geen onland, niemands- of nergensland dus, maar tussenland: tussen stad en land, tussen oud en nieuw en grotendeels gereguleerd door middel van afspraken tussen bewoners en gebruikers onderling.
We kunnen het niet willen zien, er niet van willen horen, maar loop de stad uit en het ligt er echt. Tussenland heeft de toekomst. Er valt veel te ontdekken, want er gebeurt van alles. Dat het functioneert zonder de vele regeltjes die ons planningsparadijs rijk is, is voor planologen schrikken geblazen. Voor consumptie- en commercieverslaafden is het even wennen dat er geen controle is aan de poort en dat om vijf uur de boel niet leegloopt.
De Nederlander heeft zich de laatste jaren vergist. Als gewillig slachtoffer van de belevenisindustrie toog hij op zoek naar authentieke ervaringen van stedelijke festivals via voorstedelijke shopping malls en pretparken naar de langeafstandspaden door onze woeste natuur. Even leek hij zich te amuseren, maar het was snel gedaan met de pret.
Het urban event bleek duur betaald. Het was uitermate hip om er voor 45 euro gezien te worden, maar de helft van de aanwezige hot singles kreeg gratis kaarten, omdat organisator ID&T niet van toeval houdt en de opkomst van een grote crowd graag vooraf garandeert. Zorgvuldig geregisseerde gezelligheid vonden we ook massaal in het grootwinkelcentrum, dat net iets te veel marmer laat blinken en net iets te schoon is. Geen goot, dus ook geen weggegooide plastic bekertjes langs de verplichte looproute en vooral geen rare mensen tussen de gezinnen. In het Rotterdamse megawinkelgebied Alexandrium is het zelfs op koopzondag zaterdagmiddag. Dan maar weer naar de Efteling. Maar ja, wie daar alles wil zien en doen, raakt al snel in de ban van pretparkstress, gaat harder lopen, waardoor de kleinsten uit de groep niet meer mee kunnen, beginnen te huilen en de sprookjessfeer verpesten. Tot slot bleek de lange wandeling even uitkomst te bieden. Ter voorbereiding op twee weken Nepal of drie weken Dordogne stevige schoenen aan en dan maar de paaltjes en de bordjes volgen, dwars door onze nieuwe natuur, beschermd en onttoverd door VVV en ANWB. Ze zien er woest uit, de Schotse hooglanders, maar ’s winters blijken ze te moeten worden bijgevoerd. En de ‘wilde’ paarden hebben het veld geruimd. Ze bleken te bijten. Dat stond niet in de folder.
Voorgekookt spektakel
Euro’s lichter en illusies armer staan we voor een nieuwe opgave. We zullen ons moeten leren oriënteren in gebieden die zich onttrekken aan klassieke ruimtelijke categorieën, commerciële formules en officiële etiketten. Het gebied voorbij de nieuwe grens staat niet op gemeentelijke plankaarten en in toeristische folders. We moeten er onszelf de weg wijzen, niet over gebaande paden, maar achterom, via via en tussendoor.
Dat is de moeite waard, zowel in de vrije tijd als in ons werkende en pendelende bestaan. Ter ontspanning kunnen we het voorgekookte spektakel achterlaten en ons laten verrassen door de vreemde mengeling van kleine plekken, dingen en dieren die kenmerkend is voor het gebied tussen stad en land. Ook in tussenland kan het zaterdagmiddag zijn, maar evengoed dinsdagochtend of vrijdagavond. Er wordt gewandeld, maar ook gewerkt, ook al gebeurt dat aan huis, in schuurtjes of in een grote loods. Kijk eens om je heen als je de caravan in zijn winterstalling plaatst of als je het gebied doorkruist als je terugkomt van je werk en het weekend in rijdt.
Stad en land zal Nederland nog wel even blijven kennen, maar een fors gebied dat zij omsluiten, zal meer en meer deel gaan uitmaken van ons dagelijks leven. Vat moed. Probeer je vrij te maken van vertrouwde kaders en slecht de nieuwe grens. ‘To boldly go where no one – althans geen beleids- en plannenmaker – has gone before.’ In tussenland geen ANWB-garantie, geen ID&T-dress code, geen Eftelingstress en geen begeleidende muzak, maar wel een kans om je te verbazen over de onvermoede mogelijkheden buiten de perken van aangeharkt Nederland.
David Hamers is cultuurwetenschapper en econoom. Hij is als onderzoeker verbonden aan het Ruimtelijk Planbureau (RPB) in Den Haag.
