Marjan Slob: ‘Laat je niet benevelen door woorden’

Een filosoof heeft liefde voor wijsheid – dat is wat de hele benaming wil zeggen. Ik ben vertrouwd met die wil om te weten wat wijsheid is. Al mijn hele leven lang probeer ik mezelf wijs te maken. Door te lezen, te studeren, te observeren, te discussiëren, te peinzen, te reflecteren. Dat is wat je als liefhebber te doen staat, en dat is eigenlijk zo moeilijk niet. Het lastige is om het verschil te weten tussen jezelf wijs maken en jezelf iets wijsmaken. In dat laatste geval speld je jezelf iets op de mouw. Dan duid je een situatie op een manier waaraan jij geloof hecht, maar waartoe de realiteit geen aanleiding geeft.

Dat dit bepaald geen onschuldige bezigheid hoeft te zijn, demonstreert wetenschapsfilosoof Trudy Dehue in haar nieuwe boek Ei, foetus, baby. Een nieuwe geschiedenis van zwangerschap. Eén beeld dat Dehue daarin schetst, kan ik maar moeilijk van me af schudden. Ze beschrijft hoe priesters tot diep in de vorige eeuw met een scheermes op zak het bed van een vrouw in barensnood bezochten. Deze priesters hadden het idee – ik zou zeggen: zij hadden zichzelf wijsgemaakt – dat ongedoopte kinderen niet in de hemel zouden komen. En ze hadden ook het idee dat ‘dopen’ wil zeggen: wijwater direct op het blote hoofd van het kindje druppelen. Vandaar dat ze het als zielenherder hun taak vonden om baby’s desnoods met dat scheermes uit de buik van een vrouw te snijden, om hen nog fatsoenlijk te kunnen dopen voordat ze stierven. De ene onbewezen aanname volgt in deze praktijk op de andere loze gedachte. Met als enig onmiskenbaar en aards resultaat een gemartelde vrouw. Dehue maakt hier één ding heel duidelijk: mensen kunnen zich zo door ideeën laten bevangen dat ze monsterlijke dingen doen.

Even tussendoor… Meer columns lezen van de Denker des Vaderlands? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief

Filosofen bedienen zich vaak van grote woorden – dat komt met het beroep. Maar als liefhebber van de wijsheid wil je ervoor waken om je door woorden te laten benevelen. Woorden zouden je niet het zicht moeten benemen op de realiteit. Woorden schuiven tussen jezelf en de realiteit is niet wijs. Integendeel, dan maak je jezelf iets wijs met woorden.

Ooit schreef Rainer Maria Rilke bewonderend over een schilderij van Paul Cézanne: ‘Hij zegt niet: “Dit is de moeite waard”, maar: “Dit is.”’ Ik zie hierin ook de opdracht van de liefhebber van wijsheid. Simpelweg erkennen wat is. Niet meer en niet minder. Hoe moeilijk!