Dit artikel is exclusief voor abonnees
In de hal van het huis van Lieven de Cauter staan nog altijd de demonstratieborden met daarop de tekst not in my name. De Belgische filosoof is in de aanloop naar de oorlog in Irak een fervent tegenstander van de ‘Amerikaanse imperiale politiek’. Hij loopt mee met demonstraties en stuurt een petitie de wereld in die oproept tot het ondernemen van morele actie tegen de Amerikaanse denktank The Project for the New American Century (PNAC). De PNAC wordt al enige tijd beschouwd als zeer invloedrijk in de regering-Bush en predikt (ondermeer op haar website) Amerikaans leiderschap voor de wereld en het internationaal verspreiden van Amerikaanse waarden.
Nu – een jaar later – is De Cauter initiator van het ‘Brussells tribunal’. Dit tribunaal daagt de PNAC en de regering-Bush voor een zogeheten ‘ moreel gerecht’. Het tribunaal, dat plaatsvindt in Brussel van 14 tot en met 17 april, heeft de vorm van een onderzoekscommissie. Er wordt aan meegewerkt door intellectuelen uit een groot deel van de wereld, en een keur van getuigen wordt gehoord. Voorbeeld voor het tribunaal is het roemruchte ‘Russell-tribunal’, het op initiatief van filosoof en pacifist Bertrand Russell georganiseerde volkstribunaal aan het einde van de jaren zestig dat zich richtte tegen de Amerikaanse oorlogsmisdaden in Vietnam.
‘De opzet van het tribunaal doet sterk denken aan een proces, maar het is een onderzoekscommissie. In het Engels heeft tribunal de drievoudige betekenis van revolutionair volkstribunaal, rechtbank en onderzoekscommissie. Natuurlijk is het zo dat we door de benaming BRussells tribunal aangeven dat het wel degelijk gaat om het vellen van een oordeel. Maar we voeren geen daadwerkelijk juridisch proces omdat we geen legale macht bezitten. Er is ook geen legale macht om tegen de Amerikaanse politiek juridische actie te ondernemen omdat Amerika het Internationaal Strafhof in Den Haag niet erkent en zich onttrokken heeft aan de internationale rechtsorde. Als er geen juridische actie mogelijk is dan kan je, zoals het Frans dat zo fraai zegt, een cour d’opinion oprichten, en zeggen: we meten ons geen juridische macht aan, maar we willen wel krachtdadig en op basis van de feiten een zeer belangrijke zaak voor de mensheid onderzoeken en veroordelen. Op deze wijze speel je ook in op het massale verzet tegen de oorlog in Irak, zoals bleek uit de wereldwijde demonstraties vorig jaar op 15 februari. En de planetaire publieke opinie is de belangrijkste tegenmacht tegen de nieuwe imperiale wereldorde.’
Wij vroegen Noam Chomsky – fel criticus van de regering-Bush – om een reactie op het BRussells tribunal. Per email laat hij weten moeite te hebben met de nadruk op de PNAC. Zijn reactie luidt: ‘right or wrong, my feeling is that people should be free to rave on at will in their private capacities.’ Met andere woorden: waarom het PNAC aanklagen? Hebben mensen- ook al zijn het neoconservatieven – niet het recht hun mening te verkondigen, zo lang deze privé blijft?
‘Ik ga niet met Chomsky akkoord. Dit is geen privéclub, maar de denktank die een militaire machtspolitiek uitstippelt en die, door de aanwezigheid in de regering Bush, ook daadwerkelijk uitvoert. Rumsfeld, Cheney en Wolfowitz zijn ondertekenaars van de mission statement van de PNAC en diezelfde figuren zijn leden van het Bush kabinet. The National Security Strategy van Amerika is een politieke variant van Rebuilding America’s Defences. Dit is een tamelijk coherent plan over de wijze waarop Amerika de wereld zal domineren in de eenentwintigste eeuw. We kunnen dus niet langer zeggen dat het om vrijheid van meningsuiting gaat. Integendeel, het gaat om performatief taalgebruik, dat wil zeggen dat er achter de uitingen van de PNAC een intentie tot handelen schuilt. Privé heeft men het recht om alles te denken en te zeggen, maar ik heb niet het recht te zeggen: ‘Ik ga u doden.’ De mission statement van de PNAC is van de orde ‘ik ga u doden. Ik ga de wereld domineren en ik ga dat doen via honderdduizenden slachtoffers.’ Overigens is hiermee ook een mogelijke tegenwerping ondermijnd, namelijk dat het BRussells tribunal spoken ziet en in de ban is van een samenzweerdertheorie. Wat ik net zei zijn feiten die getoond kunnen worden en die niets uitstaande hebben met een conspiracy theory.’
‘Waarschijnlijk zal ons inderdaad anti-Amerikanisme en zelfs antisemitisme verweten worden. Ik voel me echter eerder pro-Amerikaans, veel meer dan dat Bush dat is. Het is heel belangrijk het Amerikaanse volk te verdedigen tegen de Patriotact waarmee fundamentele burgerrechten zijn opgeschort. Wanneer we de nieuwe imperiale wereldorde aan de kaak stellen dan gaat het niet alleen om Irak of Guantanomo Bay, maar ook om de censuur, de leugens en de aantasting van burgerrechten in Amerika zelf. Het is vrij gemakkelijk het verwijt van anti-Amerikanisme en antisemitisme te ontkrachten: veruit de meerderheid van onze commissieleden en getuigen zijn Amerikaan en sommige joods.Eén van onze getuigen is Scott Ritter, een Amerikaan die nota bene uitgesproken republikein is en voormalig wapeninspecteur van de VN. Omdat hij het absoluut niet meer kosjer vond wat er gebeurde, heeft hij ontslag genomen en is vervolgens een soort wereldcampagne gestart om de feiten op een rij te zetten en de waarheid aan het licht te brengen. Hij is dus een getuige van de eerste orde. Zoals ook Denis Halliday die van 1997 tot september 1998 humanitair coördinator voor Irak was. En Hans van Sponeck die dezelfde functie heeft gehad en eveneens ontslag heeft genomen, omdat hij ook niet meer kon leven met de desastreuze gevolgen van de sancties op Irak.’
‘Uiteraard ligt het samenstellen van het tribunaal gevoelig. Het is de autoriteit van aanklagers, getuigen, juryleden, commissieleden en de verdediging die de geloofwaardigheid van het tribunaal vergroot. Het is dan ook één van de prioriteiten de verdediging te versterken. We hebben een brief geschreven en een mail gestuurd naar William Kristol, de stichter en chairman van de PNAC. Het zou ontzettend goed nieuws zijn als de PNAC die uitdaging zou aangaan, maar ik zie het niet gebeuren. Daarom hebben we Jim Lobe en Tom Barry gevraagd de verdediging op zich te nemen, twee specialisten van het neoconservatieve netwerk en met name de PNAC in Amerika.’
Is het BRussells tribunal de bevestiging van het definitieve failliet van de VN?
‘Het is mijn diepe overtuiging dat de nieuwe imperiale wereldorde sterke analogieën vertoont met de empire strikes back theorie en de hele Star Wars-cyclus. Het is juist door het intergalactisch parlement terzijde te schuiven dat het keizerrijk gevestigd wordt en dat meteen ook wie zich verzet tegen het rijk als rebel wordt gebrandmerkt. De machtsgreep van de VS is precies dat ze buiten de VN om zijn gegaan. Ze konden de macht grijpen door de VN tot een praatbarak te bestempelen.
Sinds de oorlog ben ik dan ook meer dan ooit een aanhanger van Kants visioen van de wereldvrede, die in de realiteit misschien minder honingzoet is. De eeuwige vrede kan er alleen komen door een volkerenbond, schrijft Kant aan het eind van de achttiende eeuw. Zodra er één staat is, zoals nu de VS, die zegt: wij domineren de wereld, dan heb je geen democratie meer, maar alleen het eigenbelang van één staat die alles domineert. Ik ben dus een groot voorstander geworden van een sterke VN. Een werelddemocratie is het enige alternatief voor de Amerikaanse hegemonie.’
‘Mijn stelling is geïnspireerd op de filosoof Agamben, namelijk dat de nieuwe imperiale wereldorde erop uit is de macht te grijpen via het uitroepen van de uitzonderingstoestand. Een politiek van uitzondering kenmerkt zich door het opschorten van de normale orde. Dus door de uitzonderingstoestand te creëren, namelijk door de rechtsorde zowel nationaal als internationaal buiten spel te zetten, kun je de macht grijpen. Er is een hele lijst van symptomen van die uitzonderingstoestand: het overboord gooien van de internationale rechtsorde door de VN te negeren en unilateraal op te treden, het niet erkennen van het Internationaal Strafhof, het opschorten van burgerlijke vrijheden, het creëren van buiten-territoriale plekken – zoals Guantanomo waar de gevangenen aan het oorlogsrecht en aan het Amerikaanse recht onttrokken zijn – en het opblazen van de akkoorden van Kyoto. De strategie van de preventieve interventie is de uitzondering bij uitstek op het internationaal recht. Het is wat in het internationaal recht een agressieve oorlog wordt genoemd: het verklaren van een oorlog zonder dat het eigen grondgebied acuut bedreigd is. Het is onze verdomde plicht om daartegen te blijven protesteren. Het ergste dat de planeet kan overkomen is dat deze uitzonderingstoestand business as usual wordt. The Hague invasionact is misschien wel het beste voorbeeld om non- believers ervan te overtuigen dat we te maken hebben met mensen die een uitzonderingstoestand creëren. Daarmee wordt immers gezegd dat een bondgenoot wordt aangevallen op het moment dat een internationale instelling zich buigt over de daden van Amerika, terwijl Den Haag een locatie is die Nederland als zodanig niet verantwoordelijk stelt voor het ISH. Dit is een flagrant voorbeeld van de internationale rechtsorde met voeten treden.’
‘Ik wil niet dat mensen bang worden, ik wil dat mensen boos worden. Ik hoop dat als mensen kennis nemen van wat wij onderzoeken, dat ze boos worden en zeggen: Neen! Dit kan niet! Want geloof me, dit is horror.’
