Kun je denken dat je denkt zonder dat je denkt? Filosofie is moeilijker als je denkt in paradoxen.
Ik kan me nog goed herinneren hoe mijn geheugen me laatst in de steek liet. In een nostalgische bui wilde ik wat foto’s op een oude laptop bekijken van een vakantie van een paar jaar geleden. Na de bijbehorende oplader gevonden te hebben, sloeg de schrik mij om het hart: wat was het wachtwoord? Ik kon het me met geen mogelijkheid voor de geest halen. Na een paar pogingen zat de laptop een uur op slot. De volgende dag ging ik aan mijn bureau zitten, opende de laptop en typte op de automatische piloot het wachtwoord in. Het was alsof het toetsenbord een piano was en mijn vingers een bekend stuk inzetten dat ik lang niet had gespeeld. Mijn vingers konden mij vertellen wat ik zelf vergeten was. Hoe is het mogelijk dat ik wist wat het was én tegelijk geen idee had?
Mijn vingers konden mij vertellen wat ik zelf vergeten was
Zoiets gebeurt me vaker. Ik ben slecht in het onthouden van namen, vooral van studenten. Hoe ik mijn geest ook pijnig, ik kom niet op de naam. En toch is het anders dan echte onwetendheid. Ik weet wel dat ik het ooit geweten heb. Een student, die het een beetje zat was dat ik diens naam telkens vergat, gaf toen ik beschroomd vroeg hoe hij ook alweer heette een andere naam op. En ik wist onmiddellijk dat hij loog. Vreemd, want als ik echt niet wist hoe hij heette, hoe kon ik dan toch weten dat die naam niet klopte? En toen hij uiteindelijk zijn echte naam zei, wist ik dat hij toen niet loog. Wist ik het dan toch? Hoe kan dat? Ken ik zijn naam tegelijkertijd wel en niet?
De geest is moeilijk te begrijpen. Toch is er ook een filosofisch idee dat me helpt. Dat is het idee van de extended mind: je geest kan het best begrepen worden als iets dat zich uitstrekt buiten de grenzen van je brein en buiten de grenzen van je lichaam. Mijn geheugen bevindt zich dus ook in de wereld, mijn agenda is er bijvoorbeeld een belangrijk deel van. En als ik me niet in de juiste ontspannen context bevind, kan ik me ook een wachtwoord of een naam niet herinneren. Dankzij de wereld weet ik wat ik niet weet.
