Home Politiek Joshua Livestro: ‘Een Europees volk is maakbaar’
Politiek

Joshua Livestro: ‘Een Europees volk is maakbaar’

Door Jonathan Janssen op 9 juli 2024

vlag vlaggen Europa Europese Unie federale unies federalisme wij
beeld Antoine Schibler/Unsplash
Joshua Livestro schreef een geschiedenis van het denken over federale unies. ‘Soevereiniteit was lange tijd ondeelbaar.’

Dit artikel krijg je van ons cadeau

Wil je onbeperkt toegang tot de artikelen op Filosofie.nl? Je bent al abonnee vanaf €4,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en je hebt direct toegang.

In Nederland willen we nog wel eens klagen over de regels die ons vanuit de Europese Unie worden opgelegd. Denk aan de normen voor de uitstoot van stikstof of het Europese migratiebeleid. Die spanning tussen het centrum (‘Brussel’) en de afzonderlijke lidstaten is iets waar federale unies al sinds hun ontstaan mee worstelen, weet Joshua Livestro. ‘Het gaat eigenlijk om de eeuwenoude vraag: waar ligt de soevereiniteit, de ultieme besluitmacht? In het centrum of bij de lidstaten?’

Joshua Livestro (1970) is publicist en werkte als politiek adviseur van de Britse Conservatieve Partij en Eurocommissaris Frits Bolkestein. Hij schreef onder andere voor Vrij Nederland, de Volkskrant en De Telegraaf. Eerder verscheen van hem De adem van grootheid. Nederland in de jaren vijftig (2006).

Livestro schreef een lijvig boek waarin hij de geschiedenis van het denken over politieke unies uiteenzet: Een volmaaktere unie. De publicist en voormalig adviseur van Eurocommissaris Frits Bolkestein laat die geschiedenis beginnen bij de Florentijnse politiek denker Niccolò Machiavelli (1469-1527). Machiavelli noemt in zijn Discorsi drie methoden voor de uitbreiding van de republiek: gewelddadige expansie (‘de methode Poetin’, aldus Livestro); de ‘Romeinse’ methode, die gebaseerd kan zijn op diplomatie, maar waarbij één staat dominant blijft; en ten slotte de liga of federale unie waarbij staten op basis van gelijkheid functioneren. Aan die laatste gaf Machiavelli, net als Livestro, de voorkeur.

Waarom vormen we federale unies?
‘De federale unie is een van de antwoorden op de vraag hoe we in de verhouding tussen verschillende staten een balans vinden tussen orde en vrijheid. Zo’n vierhonderd jaar geleden was het model van de universele monarchie dominant, zoals in het keizerrijk van Karel V, waarin de vorst alle soevereiniteit heeft en zo de orde bewaakt. Het alternatief was de federale unie, waarin verschillende staten of provincies samen een politiek lichaam vormen maar elke staat soevereiniteit behoudt. Die samenwerking beschermt de groep tegen invloeden van buitenaf, maar verleent de individuele staten ook een beperkte mate van vrijheid.

Rond de achttiende eeuw valt de universele monarchie weg en komt er iets anders tegenover de federale unie te staan: de machtsbalans. Daarin is de vrijheid van staten onbeperkt. Niet de tegenstelling tussen orde en vrijheid, maar de tegenstelling tussen oorlog en vrede wordt dan belangrijk. Aanhangers van de machtsbalans zagen oorlog als een efficiënt middel om conflicten tussen staten op te lossen en het machtsevenwicht te bewaren. Volgens federalisten laat oorlog juist zien dat dat evenwicht verstoord is.’

Is het niet ingewikkeld voor federale unies om samen besluiten te nemen als alle lidstaten soeverein blijven?
‘Dat is inderdaad een probleem waar federale unies lang mee kampten: waar moeten we de soevereiniteit situeren? Als de lidstaten alle soevereiniteit behouden wordt het moeilijk om gezamenlijk besluiten te nemen; als je de centrale macht soeverein maakt, heb je in feite een monarchie, geen unie.

De deelnemers van de Conventie van Philadelphia in 1787, waar de Amerikaanse grondwet werd aangenomen, losten dat ingenieus op: een deel van de macht ging naar de centrale “federale” overheid, een ander deel bleef bij de lidstaten. Het federale bestuur kreeg de macht over bijvoorbeeld defensie, handel en de gezamenlijke munt, de afzonderlijke staten behielden de meeste andere bevoegdheden. Dat was revolutionair, want tot dan toe was de dominante opvatting dat soevereiniteit niet gedeeld kan worden.’

Loste dat meteen de machtsstrijd tussen het centrum en de lidstaten op?
‘Nee, dat niet. Al snel ontstond conflict tussen James Madison en Alexander Hamilton, de drijvende krachten achter de Conventie. Want hoe moet je die gedeelde soevereiniteit interpreteren? Is deze verdeling in beton gegoten of zijn nieuwe centrale bevoegdheden soms nodig? Dat debat is in de VS nog steeds aan de gang, nu tussen de Republikeinen, die een strikte interpretatie aanhouden, en de Democraten, die de centrale overheid meer macht willen geven.’

Tekst loopt door onder afbeelding

‘Scene at the signing of the Constitution of the United States’, oliefverfschilderij door Howard Chandler Christy uit 1940

Volk

Een ander aspect waarin de Conventie van Philadelphia volgens Livestro revolutionair bleek, was de creatie van het Amerikaanse volk. Dat volk bestond vóór de Conventie namelijk nog niet. Lange tijd sprak de conceptversie van de grondwet nog van de afzonderlijke volkeren van Connecticut, Virginia, Pennsylvania etc., tot dat gedeelte werd omgeschreven naar het beroemde We the people of the United States.

Volgens Livestro maken politici nog wel eens de fout te denken dat een federatie bestaat uit een volk dat zichzelf een politieke vorm geeft. ‘Maar dat is niet hoe het in Amerika ging: het Amerikaanse volk ontstond juist door de grondwet. Daarmee was het verhaal niet meteen klaar, want vijfenzeventig jaar later stond dat volk in de Amerikaanse Burgeroorlog weer tegenover elkaar. Maar het toont wel dat een federale unie het idee van een volk kan creëren.

Even tussendoor… Meer lezen over politieke filosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

Meld u aan voor onze nieuwsbrief

Ontvang elke woensdag het laatste filosofie nieuws, de beste artikelen van de week en af en toe een aanbieding.
Ontvang wekelijks het laatste filosofienieuws, de beste artikelen en af en toe een aanbieding.

Zo is ook het idee van een Europees volk ontstaan door de Europese samenwerking in de Europese Unie en haar voorlopers. We zijn nog steeds bovenal Nederlanders, Belgen en Duitsers, maar tegelijkertijd ook allemaal Europese burgers. En dat is essentieel voor deze unie.’

Welke lessen zou de Europese Unie nog meer kunnen trekken uit de geschiedenis die u beschrijft?
‘Dat we moeten accepteren dat er een blijvende spanning bestaat tussen het centrum en de lidstaten, en dat we het dus niet moeten dramatiseren als de lidstaten of het centrum meer macht opeisen. Dat betekent niet dat de unie mislukt is, maar hoort bij de organische ontwikkeling ervan. Wel vereist een federale unie voortdurende bijstelling, tussen de lidstaten onderling en tussen de lidstaten en het centrum. Eigenlijk houdt het federalisme het opmerkelijk lang vol voor een model dat zoveel onderhoud nodig heeft.’

Een volmaaktere unie

Een volmaaktere unie. Van Machiavelli tot Monnet
Joshua Livestro
Prometheus
480 blz.
€ 34,99