Benjamin Barber zette zich tot aan zijn dood in voor zijn missie: steden moesten het voor het zeggen krijgen. Hij schreef er een boek over, en hij bleef de wereld rondreizen om burgemeesters te spreken.
Dat was nu echt een grotestadsdeal’, zei Benjamin Barber toen hij in 2013, voor zijn Amsterdamse hotel, bij ons uit de auto was gestapt. De deal was simpel: wij hadden hem van Brussel naar Amsterdam gebracht en we hadden zijn zware koffer naar de auto gebracht en weer uitgeladen. En Benjamin Barber, de Amerikaanse denker? Hij had ons uitgenodigd om mee te gaan naar de première van Vortex Temporum, een moderne dansvoorstelling, op even moderne muziek, van choreografe en danseres Anne Teresa De Keersmaeker – tout cultureel Brussel was aanwezig die zondagnamiddag in de Brusselse Munt. ‘Dit is het echte hart van de stad’, had Barber gezegd. ‘Dat vind je niet in de bureaucratische burelen van de EU.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
En Barber stond tijdens de reis tot onze beschikking, voor een interview – daar deden wij het voor. Het laatste stuk bracht hij dan wel slapend door, maar hij had een jetlag, en de ochtend daarop had hij een afspraak met burgemeester Van der Laan van Amsterdam.
Barber groeide zo ongeveer op in het theater, vertelde hij toen we in de auto zaten. Zijn ouders waren theatermensen; hij was de auteur van theaterstukken, van een libretto voor een opera, en op verzoek van president Clinton schreef hij een essay over politiek en kunst. Met Clinton had hij ook een andere betrekking: hij was jarenlang zijn politiek adviseur. Het is ook in die rol dat hij bekend werd: als raadsman van politici, en vooral als commentator en politiek denker.
Barber reisde in die tijd al de wereld rond, met een missie: burgemeesters moeten het voor het zeggen krijgen in de wereld. Als het aan hem lag, zou er zelfs een wereldparlement van burgemeesters komen. Landen waren volgens hem niet langer in staat de grote problemen van deze tijd, zoals het broeikaseffect, op te lossen; ook Europa slaagde daar niet in. Maar de steden – alleen, en vooral samen – konden wel veel voor elkaar krijgen. Hij schreef er een boek over: If Mayors Ruled the World. Aan de Nederlandse versie had hij een hoofdstukje toegevoegd, over burgervaders Van der Laan en Aboutaleb.
Waarom hij zoveel vertrouwen in steden had? ‘Wat voor mij eerst mijn natuurlijke omgeving was’, zei de welbespraakte Barber, ‘werd de basis om democratie te begrijpen. Steden zijn niet alleen een ongelooflijke omgeving om te leven, maar het zijn ook de enige plaatsen op de wereld waar democratie nog steeds werkt. Waar samenwerking nog steeds mogelijk is en waar politiek niet is verkrampt door ideologie – zoals in Amerika, maar ook daarbuiten, zo zichtbaar is. In de stad draait het om de oplossing van dagelijkse problemen: gezondheid, onderwijs, banen, immigratie – al die echte delen van het leven. Een burgemeester moet de vuilnis laten ophalen, die heeft geen tijd voor ideologische haarkloverijen.
Steden kunnen de problemen van deze tijd ook veel beter oplossen. De laatste vijftig tot honderd jaar hebben we te kampen met uitdagingen die zich niets van landsgrenzen aantrekken: klimaatverandering, globale markten, technologie, terrorisme, ziekten. Maar we laten het over aan de oude en vermoeide natiestaten – de Verenigde Staten, België, Frankrijk en Engeland – om voor die kwesties een antwoord te bedenken. En dat is niet erg effectief. De natiestaten kenmerken zich door onafhankelijkheid, vaak ook door strijd, door het onvermogen om tot gemeenschappelijke beslissingen te komen, zoals in Europa, terwijl de huidige problemen juist om samenwerking vragen.’
Illegaal
Toen we de Belgisch-Nederlandse grens waren gepasseerd, hadden we het even over vluchtelingen. Vond Barber werkelijk dat je ook met bijvoorbeeld illegalen op zo’n pragmatische manier kunt omgaan? Laten mensen zich ook in de stad niet eerder leiden door hun ideologie dan door pragmatiek? ‘Daar ben ik het niet mee eens’, reageerde Barber. ‘Je kunt bijvoorbeeld in principe tegen de aanwezigheid van illegalen zijn, maar in een stad zie je een illegaal toch vooral als een mens, en dan verdwijnen de principiële debatten snel. Je zoekt een zo goed en humaan mogelijke oplossing.’
Vergelijk het met een ander debat, zei Barber: ben je voor of tegen abortus? ‘In een abstract debat verdedigen mensen dan bijvoorbeeld het recht op leven van het ongeboren kind; anderen verdedigen het recht van de moeder om te beslissen over haar eigen lichaam. Dan staan twee ideologische posities tegenover elkaar, er is geen gedeelde grond. Tot iemands dochter zwanger raakt. Dan doet die abstracte ideologie er niet meer toe – it doesn’t make a damn bit of difference. Als je twaalfjarige dochter zwanger raakt, zelfs als je een christen bent, dan wil je toch niet dat het kind geboren wordt? Of misschien wil je het wel, maar dan verdedig je die keuze op grond van wat je voor je ziet; je gaat niet uit van een ideologie, maar van het leven.’
De jaren na die ontmoeting bleef Barber zich inzetten voor zijn uitganspunt dat alleen steden de basis konden zijn voor een succesvolle democratie. Hij zou de Nederlandse steden blijven bezoeken, en de burgemeesters, en alle andere steden en burgemeesters over de hele wereld. En de laatste maanden van zijn leven, de eerste maanden van dit jaar – de periode waarin hij ziek was –, zou hij de burgemeesters bij hem thuis blijven ontvangen. Ondertussen was dat wereldparlement van burgemeesters er door zijn inzet ook al gekomen: eind vorig jaar vond de oprichtingsvergadering daarvan plaats, in Nederland.
