Toen mijn dochter op de basisschool zat, en het begrip ‘zwartepietendebat’ nog niet bestond, wilde ze, net als haar vader ooit had gedaan, haar klasgenoten verrassen door de school binnen te stormen als Zwarte Piet met een jute zak strooigoed. We hadden haar, met de juf in het complot, zogenaamd ziek gemeld. En toen de lessen een paar minuten bezig waren rende ze het plein op.
Ze zat zo goed in de zwarte schmink en in haar rol, dat zelfs toen ze alle klassen was langs geweest en ze zich weer afgeschminkt bij haar klasgenoten voegde, nog steeds niemand doorhad dat zij de onverwachte Piet was geweest.
Ik heb warme herinneringen aan deze pietentransformatie, die ik zelf dus ook eens onderging, toch wekt de foto ervan gemengde gevoelens. Ik kan geen Zwarte Piet meer zien zonder een kwetsend beeld te zien.
Was het dan kwetsend wat ik mijn dochter liet doen? Ik denk niet dat het voor iemand direct kwetsend kan zijn geweest in het witte Noord-Groningen. Het enige Somalische gezin van kleur dat ooit in ons dorp woonde was toen al verhuisd. Maar indirect kan het natuurlijk kwetsend zijn, door mee te werken aan een traditie die als racistisch ervaren wordt. Een ding is zeker: kwetsen was niet de bedoeling.
Maar ja, dat gold ook voor de succesvolle American Footballcoach Jon Gruden. ‘I’m sorry, I never meant to hurt anyone’, twitterde hij toen hij opstapte, nadat er e-mails van hem waren uitgelekt met vrouwonvriendelijke, homofobe en racistische teksten. En ook al denk ik dat Gruden een lastiger zaak heeft dan ik met mijn dochter, het is denkbaar dat iemand vrouwonvriendelijke, homofobe en racistische grappen maakt en daadwerkelijk niet de bedoeling heeft om iemand te kwesten. Denkbaar zeg ik, maar de begrippen ‘kwetsen’ en ‘bedoelen’ worden dan vooral heel rekbaar.
Kwetsen zonder bedoeling kan natuurlijk. Je hoeft maar de macht over het stuur verliezen en het is al gebeurd. Een andere vraag is of gekwetst zijn altijd een legitieme reden is voor een aanklacht? In het verkeer is dit niet ingewikkeld. In het sociale verkeer wordt het een stuk lastiger.
Kathleen Stock, hoogleraar filosofie aan de universiteit van Sussex hing onlangs haar toga aan de wilgen nadat ze om haar nogal bedenkelijke genderstandpunten door activisten werd geïntimideerd en beschuldigd van transfobie. De anonieme groep activisten noemden het vertrek verheugd ‘een monumentale overwinning’.
Mij lijkt het kwetsend voor het vrije woord.
