De eerste foto van een mens dateert uit de lente van 1839. Nou ja, mens, het is meer een schim. Het is een foto van de Boulevard du Temple in Parijs, gemaakt door de uitvinder Louis Daguerre (1787-1851). We zien een verlaten boulevard (op die ene schim na), waar het in werkelijkheid een drukte van belang moet zijn geweest. Maar vanwege de extreem lange belichtingstijd zijn alle bewegingen vervlogen. De eerste mens die ons collectieve fotografisch geheugen binnenstapt is een man die – met één voet omhoog – als enige heel lang stilstond, omdat zijn schoenen werden gepoetst. Als je bedenkt dat er van voor 1839 geen foto’s van mensen zijn (ook niet ergens in een cloud), dan is het alsof een ziel vanuit het onzichtbare de moderne wereld binnentreedt.
Wie had toen kunnen bedenken dat zijn toekomstige soortgenoot voortdurend zou proberen zijn eigen ziel te vangen met de best gelukte selfie? En wie had ooit gedacht dat de inheemse volken in het Amazonegebied weleens gelijk zouden kunnen krijgen met de archaïsche angst dat je je ziel kunt verliezen zodra je wordt vastgelegd op de gevoelige plaat? Want wat blijft er over als wij ons voegen naar een plaatje?
De hardnekkige neiging van de mens om zichzelf te willen vastleggen, openbaart zich niet alleen in de ijdele adolescent, maar evengoed in de ernstige wetenschappelijke behoefte om menselijk gedrag te reduceren tot zaken van het brein. Voor beide geldt wat François de La Rochefoucauld (1613-1680) over eigenliefde schreef: ze ‘lijkt op onze ogen, die alles kunnen waarnemen behalve zichzelf’.
Wat zien we wel als we ons het zelf zouden willen voorstellen?
Even tussendoor… Meer lezen over identiteit? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
‘Het menselijk lichaam is het beste beeld van de ziel,’ beweerde Ludwig Wittgenstein postuum in 1953. Voor zoiets ondoorgrondelijks als het zelf vind ik deze woorden van gene zijde meer dan troostend. Het klinkt misschien als een gelegenheidsargument, maar als we weten dat geen lichaam hetzelfde is, is het lijf toch echt het beste beeld van de ziel.
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
