In de tentoonstelling The Self Design Academy presenteren 18 kunstenaars werk dat over self-design gaat. Self-design werd als eerst door de Duitse filosoof Boris Groys werd omschreven. Het richt zich volgens hem niet op het vormgeven van de dingen en de wereld maar om het vormgeven van onszelf als mens. De ontwerpers en kunstenaars in De Self Design Academy bevragen dit zelf met behulp van uiteenlopende creatieve methodes en praktijken en vergeten daarbij ook de sociale, culturele en context niet. Het MU laat met de tentoonstelling zien dat hedendaags design vooral gaat over de vraag: wat is het “zelf”?
De inspiratiebron voor de tentoonstelling is het boek Help Je Zelf! van Mieke Gerritzen. Dat boek gaat over de maakbaarheid van de mens en hoe je jezelf kunt vormgeven, maar moet niet gelezen worden als een zoveelste zelfhulpboek, meent Gerritzen. Het gaat juist over het reflecteren op maakbaarheid en de opkomst van de zelfhulpindustrie. ‘Self-design gaat uiteindelijk over het stellen van de filosofische vragen over wie je bent en wie je wilt zijn. Die vragen hebben we ook aan de kunstenaars voorgelegd.’
Angelique Spaninks, MU directeur en curator, maakte de tentoonstelling samen met Gerritzen. Via een open oproep vroegen ze kunstenaars met plannen of werk te komen dat laat zien hoe we onszelf kunnen definiëren, begrijpen en ontwerpen. ‘In deze tijd, en dan doel ik niet alleen op Covid-19, maar ook op overconsumptie en klimaatverandering, is het belangrijk om de rol en betekenis van design onder de loep te nemen. Design wordt nog te vaak gezien als het maken van mooie spullen, als buitenkant, maar het gaat steeds meer over het ontwerpen van onszelf.’ De oproep resulteerde in ongeveer zeventig reacties van kunstenaars. Daaruit selecteerde MU 18 kunstenaars. Met hen begonnen ze The Self Design Academy, een tijdelijke interactieve leerschool die bestaat uit een fysieke installatie in MU en digitale installaties op de website van de tentoonstelling.
Omgeving
Wat de achttien werken met elkaar gemeen hebben is dat ze allemaal laten zien dat ‘het zelf niet op zichzelf staat’, aldus Spaninks. Heel opvallend gebeurt dat in het werk van Anna Maria Fink. Voor Landscape as House woonde Fink een jaar lang op een groot stuk land in de bergen dat ooit van haar opa was. Ze wil laten zien dat een landschap kan dienen als een thuis, dat je lichaam een relatie aangaat met het landschap waarin je je beweegt. Door allerlei verschillende plekken in het landschap te benutten – het atelier onder aan de helling, het schuurtje boven op de berg en door brandhout te halen in het bos – benadrukt Fink dat je altijd in een landschap, een omgeving, woont. Spaninks: ‘Als je kunst maakt over self-design gaat het dus ook altijd om hoe je je verhoudt tot je omgeving, de wereld om je heen.’
Ook het werk van Marlot Meyer gaat over de relatie tussen het zelf en de wereld maar brengt een technologische component in. Haar werk LIMB-O is een installatie van slangen, kleppen, balonnen en elektroden die verbonden zijn aan haar eigen lichaam. ‘Maar ze staat ook online in verbinding met bezoekers van de tentoonstelling die haar op afstand kunnen besturen. Ze kunnen haar schokjes toedienen bijvoorbeeld, of een ballonnetje opblazen’, vertelt Spaninks. Zo laat Meyer zien dat menselijk gedrag niet simpelweg een reactie is op de omgeving, maar dat er een constante wisselwerking plaatsvindt tussen omgeving en gedrag, waar ook technologie een grote rol in speelt. ‘Het is heel indrukwekkend omdat het een verbeelding is van hoe het digitale van invloed is op het fysieke. Eigenlijk maakt Meyert het niet-tastbare fysiek.’
Wirwar van identiteiten
Pan~// Catwalk van de Zwermers.
De kunstwerken laten ook zien dat ‘jezelf ontwerpen’ geen gemakkelijk proces is. De performance van kunstenaarscollectief Zwermers wijst op de wirwar van mogelijke identiteiten waarin we verstrikt kunnen raken. Gerritzen: ‘Deze performance vind ik prachtig in zijn eenvoud. Ze trekken steeds kleding aan en uit’. In Pan~// Catwalk choreografeert het kunstenaarscollectief zorgvuldig hoe onze identiteit wijzigt met elke nieuwe outfit. Zo onderzoeken ze hoe we elkaars kleding interpreteren en verbinden aan identiteit. Spaninks: ‘Hun performance laat zien hoe essentieel kleding is voor onze identiteit en ook hoe je dus telkens kunt wisselen van identiteit.’
Omdat identiteit vaker met technologie versmolten lijkt, onderzoekt ten slotte Thom van Rijckevorsel in zijn video in hoeverre we nog de vrijheid hebben om te zijn wie we willen zijn. Hij probeert terug te keren naar de essentie van het zelf, aldus Spaninks. In zijn werk It has all the colors and all the shapes and all the moves schilderen drie handen drie plankjes in verschillende kleuren. ‘Het is een heel basaal werk. Je hoort alleen het strijken van de kwasten en ziet de kleuren veranderen. Het raakt aan de rustgevende werking van de ASMR-videos maar refereert ook aan Middeleeuwse, religieuze drieluiken.’ Daarmee toont Van Rijckevorsel dat het samenspel tussen het zelf en de verbeelding ervan, tussen techniek en identiteit van alle tijden is.
De tentoonstelling in MU loopt nog tot 22 november 2020 en is zowel online als offline te bezoeken. Het online gedeelte is te vinden op www.theselfdesignacademy.nl. In de agenda kunt u meer terugvinden over speciale tentoonstellingsdagen.
Het boek Help Je Zelf! verschijnt op 24 oktober bij uitgeverij Valiz. De boekpresentatie is wegens het afgelasten van het fysieke deel van Dutch Design Week uitgesteld tot het voorjaar van 2021.
Meer lezen over schoonheid? Bestel nu de speciale uitgave Te mooi om waar te zijn.
