Het is een illusie dat je met een MRI direct in jezelf kunt kijken

Eeuwenlang konden we de hersenen alleen zien door het lichaam open te snijden. Maar met de komst van functionele MRI (fMRI) werd het mogelijk het werkende brein te bestuderen, zonder dodelijke gevolgen voor de eigenaar, zegt filosoof Marjan Slob. ‘De hersenen vanbinnen onderzoeken, dat konden we al langer, met röntgenstralen. Maar die zijn ongezond, dus je gebruikt ze alleen als je bijvoorbeeld een tumor moet weghalen – dan is het middel niet erger dan de kwaal. Met fMRI, die onschadelijk is, kunnen we puur uit nieuws­gierigheid werkende hersenen onderzoeken. Je kunt gewoon proefpersonen optrommelen en zeggen: “Laten we kijken wat er gebeurt als iemand twee nabijliggende kleuren probeert te onderscheiden.”’

Maar we moeten niet denken dat je met fMRI direct in je hersenen kunt kijken, volgens Slob. ‘Dat zullen hersenwetenschappers zelf ook niet zeggen, maar zo komt het soms in de media: “Hier zien we de echte hersenen, nu kijken we naar de rauwe realiteit.” Zo werkt wetenschap echter niet: de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek zijn altijd sterk beïnvloed door de gehanteerde concepten. Daarnaast is een fMRI-scan geen precieze foto. De fMRI levert data op over het zuurstofgehalte in het bloed. De computer plot die data vervolgens op een anatomisch plaatje van de hersenen en toont verschillen in zuurstof aan de hand van kleurverschillen. Wat de computer toont is dus geen directe weergave van de realiteit, maar een handig model voor onderzoekers.’

Tekst loopt door onder afbeelding

‘Het binnenste van een mens is vaak niet prettig om te zien. Als je een diepe wond hebt, merk je: ik ben gewoon een dier, ik zie vlees zoals bij de slager. Maar van een fMRI-scan griezelen we niet: het plaatje is klinisch, een teken dat het eigenlijk een geconstrueerd model is.’

‘Levende hersenen vormen een vuurzee van elektrische flitsen. Je moet daarom kiezen wat je onderzoekt en een proefopstelling bedenken die – zo hoop je dan – isoleert wat je wil onderzoeken. Dat is wat een fMRI-scan doet: niet de rauwe realiteit tonen, maar feedback geven op jouw specifieke hypothese.’

‘Er is een onoverbrugbaar verschil tussen hoe iets voor jou vanbinnen voelt en wat je op een fMRI-scan ziet. Je kunt alleen correlaties laten zien tussen de rapportage van individuen en patronen in de hersenactiviteit. De match is nooit direct.’

‘De fMRI-scan is een zinvolle aanvulling op introspectie, want de scanner kan tonen welke onbewuste processen er op de achtergrond spelen. Zo kunnen we sommige illusies over onszelf corrigeren.’