Salus populi suprema lex – ‘Laat de gezondheid van het volk de hoogste wet zijn.’ Dit oude motto, dat afkomstig is van de Romeinse filosoof Cicero (106-43 v.Chr.), is in pandemische tijden onverkort actueel. Ik geloof dat er maar weinig voorbeelden te vinden zijn van filosofische formules die op zo’n brede steun van het volk kunnen rekenen als deze. Natuurlijk, een beetje analyticus of classicus zou een discussie kunnen starten over de precieze betekenis van het woord salus: is het nu ‘gezondheid’ of is het meer iets als ‘welzijn’? Maar ook dan zullen de meeste mensen de formule onderschrijven. Ik zie het al voor me: met mondkapjes getooide mensen die een oude spreuk van Cicero op hun bovenarm laten tatoeëren. Af en toe krijg je vrolijke vergezichten tijdens deze pandemie.
Het is goed om ons te realiseren dat als gezondheid of welzijn inderdaad de hoogste wet is, dit betekent dat bijvoorbeeld rijkdom of, meer in het algemeen, economie een pas op de plaats moeten maken. Tal van deskundigen hebben erop gewezen dat de hectische aard van onze economie – de globale productieketens, de almaar aangejaagde consumptie, de afhankelijkheid van landbouw en fossiele energie – de belangrijkste oorzaak van pandemieën is. De hoop op een einde van deze ziekte is vals, zo suggereert men, als die niet ook gepaard gaat met de hoop op het einde van een uiterst nefast economisch systeem.
Ik onderschrijf dergelijke overwegingen. Maar tegelijkertijd kun je je afvragen of mensen zo’n economische pas op de plaats wel willen maken. Zonder terrasjes, vliegvakanties en bitcoins wordt voor veel mensen het leven toch wel tamelijk saai en misschien zelfs troosteloos. Dat is natuurlijk wat er achter bijna alle hoop op een einde van de coronamaatregelen schuilgaat. Voor de meesten gaat het niet zozeer om de vraag of die maatregelen werken of effectief zijn. Het gaat veeleer om de vraag wanneer het oude leven weer opgepakt kan worden.
Het punt is dat het globale kapitalisme enerzijds in stand wordt gehouden door criminelen (lees: de internationale elite die ervan profiteert), maar dat het anderzijds ook aansluit bij een soort levensdrift die ervoor zorgt dat men zich op geen enkele manier bekommert om oud worden of om de toekomst. Ik ben niet de eerste die het opmerkt, maar in dat kapitalisme is levensdrift tegelijkertijd ook doodsdrift.
Dit alles verklaart ook waarom alle epidemieën die de laatste jaren de wereld hebben geteisterd zo makkelijk vergeten worden. De medisch historicus Frank Snowden (geb. 1946) wijst er in zijn monumentale Economics and Society (2019) op dat de globale economie niet alleen te lijden heeft onder pandemieën die steeds erger zullen worden, maar ook onder collectieve amnesie als het even wat minder erg is. Dat is geen vrolijk vergezicht.
