Geld of je leven

Beeld Imageselect

Door het vele thuiszitten en de verminderde mogelijkheden om geld uit te geven zou een toenemend aantal mensen aan kansspelen en beleggingen doen. Zelfs mijn moeder, een ware digibeet, heeft geld geïnvesteerd in cryptocoins. Ze kan de waarde van haar coins soms met de dag zien toe- en afnemen. Dit snelle winnen en verliezen, het geloof en de hoop die erbij komen kijken, herkende ik in de filmklassieker The Hustler (1961). Althans, in eerste instantie lijkt die hierover te gaan, over de ups en downs van een kansspeler, maar intussen stelt de film je de vraag wat werkelijk van waarde is in het leven.

Eigendom stellen we ons doorgaans voor als een statische toestand, als iets wat van jou is en dus van jou zal blijven, maar filosoof Georg Simmel, die als geen ander de abstracte en mysterieuze werkingen van geld heeft ontleed, benadrukt dat dit nooit zomaar gegarandeerd is. We kunnen ons het bezit van spullen, maar vooral van geld beter voorstellen als een activiteit; het woord ‘hebben’ is immers ook een werkwoord. Dat bezit een beweeglijke, veranderlijke toestand is, is bij uitstek voelbaar in kansspelen en beleggingen.

In The Hustler trekt de poolspeler Fast Eddie Felson (Paul Newman) samen met een compagnon van stad naar stad om zich in elke poolhal voor te doen als een matige speler. Zodra een tegenspeler van hem denkt te kunnen winnen, zet Eddie geld in op het spel. Eddies compagnon heeft de taak het gokken gaande te houden en de tegenspeler uit te dagen meer geld in te zetten. Ze verdienen er goed aan.
Simmel schrijft dat ons leefritme in grote mate afhangt van veranderingen in inkomsten; als inkomsten gelijkmatig zijn kan dat voor gemoedsrust zorgen, bij onstuimigheid kan dat zowel spanning alsook plezier met zich meebrengen. Eddies inkomsten kunnen binnen een paar dagen meerdere keren extreem fluctueren. Voor ieder ander zou dat stress en neerslachtigheid tot gevolg kunnen hebben, maar Eddie lijkt even verslaafd aan het poolspelen als aan de afwisseling van levensomstandigheden.

Nadat Eddie door dronkenschap en te lang doorspelen in één nacht een enorme smak geld heeft verloren, ontmoet hij op een ochtend in een stationsrestauratie ene Sarah (Piper Laurie), aan de whisky. (De eerste keer dat ik de film zag, werd ik vooral gegrepen door dit sterke vrouwelijke personage, dat doet denken aan de eveneens sterke, obsessieve en aan alcohol verslaafde vrouw uit The Queen’s Gambit, de populaire Netflix-serie, waarvan het verhaal net als dat van The Hustler werd geschreven door Walter S. Tevis.)

Eddie en Sarah voelen zich tot elkaar aangetrokken en lijken in hun – soms destructieve – verlangen naar vrijheid en onafhankelijkheid perfect bij elkaar te passen. Tijdens een picknick vertelt Eddie Sarah over ene Bert Gordon, die met hem wil samenwerken en geld in hem wil investeren. Toch heeft juist Bert hem een eeuwige verliezer genoemd. Dat zit Eddie dwars. ‘Is hij dan een winnaar?’ vraagt Sarah. ‘Nou ja, hij bezit dingen,’ antwoordt Eddie. ‘Maakt dát hem tot een winnaar?’ wil Sarah weten. ‘Wat anders?’ vraagt Eddie. Bezittingen, geld, eigendom maken hem tot een winnaar, vindt hij.

Een van de geheimzinnige eigenschappen van geld is dat het bij uitstek een middel is, een valuta waartegen je dingen kunt verkrijgen, maar dat juist dit middel voor velen doel op zich is geworden. ‘Geen enkel object dat zijn waarde zozeer ontleent aan de kwaliteit van het middel, zijn inwisselbaarheid, heeft zichzelf zo grondig ontwikkeld tot absoluut doel,’ schrijft Simmel. In kansspelen is het doel natuurlijk geld winnen. Maar in Eddies poolspel gaat het toch niet alleen om geld; het gaat ook om de kwaliteit van het spel, om de schoonheid van de beheersing van de rollende ballen, het gevoel precies te weten wat je doet. En het gaat om de uitdaging en de spanning, de intensiteit ervan, het obsessieve: als het een moment niet gaat zoals jij wilt, moet je het opnieuw proberen, net zo lang tot het lukt. Tot je wint.

Op een paar pokeravonden na heb ik nooit aan gok- of kansspelen gedaan. Juist om mezelf te beschermen tegen het idee dat ik het volgende potje wél geluk zal hebben. Ik weet dat ik door deze kiem van verslaving gegrepen zou kunnen worden. Een obsessief bezig-zijn met een spel heb ik eigenlijk alleen gekend met schaken. En ja, net als vele anderen heeft The Queen’s Gambit mij geïnspireerd om dit spel weer op te pakken. Nu schaak ik dagelijks tegen de computer en als ik verlies, begin ik vaak meteen een nieuw potje, in de overtuiging dat ik me dít keer niet zal laten verslaan.

Hoewel de omstanders in The Hustler gokken op het poolspel op basis van een mengeling van geluk en inzicht, hangt het spel voor de spelers zelf natuurlijk niet enkel van geluk af. Ze weten van zichzelf wat ze kunnen en Fast Eddie Felson weet dat hij de beste is. Het is deze zelfoverschatting, in combinatie met uitputting en dronkenschap, die hem uiteindelijk al zijn geld doet verliezen. In één nacht wint hij ruim 18.000 dollar, die hij het volgende etmaal weer verspeelt. ‘De waarde van geld bestaat in het feit dat het weggegeven zal worden,’ schrijft Simmel. Hoewel Eddie glundert bij het idee van veel geld, is het net alsof hij ook die vluchtigheid ervan viert.

‘Als ik in het spel zit, dan voel ik me zoals een jockey zich moet voelen,’ vertelt Eddie bevlogen aan Sarah over zijn gevoel tijdens het poolen. ‘Hij zit op zijn paard en heeft al die snelheid en die kracht onder hem. De spanning drukt op hem, maar hij weet, hij voelt wanneer en hoeveel hij de teugels moet laten vieren, want alles klopt; de timing, het gevoel. Dat is een geweldig gevoel: wanneer je goed zit en je weet dat je goed zit. Op zo’n moment wordt de keu deel van mijn arm, het is een stuk hout, maar er zitten zenuwen in. Je voelt hoe de ballen rollen, je hoeft niet eens te kijken, je weet het. Je speelt zoals niemand ooit daarvoor heeft gespeeld.’

‘Jij bent geen verliezer, Eddie,’ reageert Sarah. ‘Jij bent een winnaar. Sommige mensen zullen nooit weten hoe het is om je zo te voelen.’ En zo is het. Het poolspel draait uiteindelijk niet om geld winnen, net zomin als het leven draait om bezit.