Het anonieme, satirische schotschrift Julius exclusus (1517) tegen paus Julius II is al eeuwenlang een bron van controverse. Een Italiaanse onderzoeker heeft nu vastgesteld dat Erasmus de auteur is, meldt het NRC Handelsblad.
Het geschrift begint als een mop: paus Julius II komt dronken aan de hemelpoort. Als hoogste geestelijke bezit hij uiteraard de sleutels, maar ze passen niet en poortwachter Petrus peinst er niet over Julius, ook wel bekend als de oorlogspaus, binnen te laten. Na een hoop geruzie tussen de twee waarbij Julius hoog opgeeft over de volkeren die hij verslagen heeft, kondigt de paus ten slotte aan troepen te verzamelen om de hemel te belegeren.
Nu was paus Julius II enige jaren eerder al overleden, een dergelijke satire schrijven in het 16e-eeuwse Europa blijft een gevaarlijk waagstuk. Terwijl menig lezer toen al vermoedde dat het geschrift Julius exclusus e coelis (Julius buiten de hemelpoort gehouden) van Erasmus hand was – reeds bekend vanwege zijn Lof der Zotheid waarin hij wereldlijke én kerkelijke autoriteiten bespotte – heeft de Rotterdamse humanist altijd ontkend de schrijver te zijn. De reden dat wetenschappers tot op heden discussies voeren over de echte auteur van Julius exclusus.
Nu lijkt daar een eind aan gekomen. Volgens een groep internationale Erasmuskenners heeft de Italiaanse onderzoeker Silvana Seidel Menchi ‘onomstotelijk vastgelegd’ dat Erasmus de auteur is. Het jarenlange bronnenonderzoek van de emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Pisa wijst zelfs uit dat Erasmus zich bemoeid heeft met de druk en verspreiding van de tekst. De Italiaanse maakt haar conclusies bekend in de inleiding van het veertigste deel van het verzameld werk van Erasmus, dat op 17 januari door het Huygens Instituut gepresenteerd wordt (Erasmi Opera Omnia – de bijeenkomst is bij te wonen).
Volgens Seidel Menchi moet ook het beeld van Erasmus worden bijgesteld, zo laat ze NRC Handelsblad weten: ‘De Julius bewijst dat Erasmus niet alleen de milde, wijze compromisfiguur is die veel wetenschappers van hem maken. Veel van hen vonden de tekst altijd te politiek om van Erasmus te zijn.’
Ivo Slangen
Een Engelse pdf van Julius exclusus kunt u hier downloaden
