De Spaanse moren brachten Plato en Aristoteles bij ons. Het is maar een van de ‘denkbewegingen’ die in de net verschenen filosofieatlas door kaarten worden verhelderd.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De nieuwe Bos Wereldatlas is niet het enige spannende boek met landkaarten dat is uitgekomen dit najaar. In Zwitserland is de eerste historische wereldatlas van de filosofie uitgegeven. Deze verbindt personen met plaatsen, en plaatsen met denkstromen. In één oogopslag maken de kaarten uit deze atlas de bewegingen van het denken duidelijk. Ze tonen bijvoorbeeld maar weer eens hoe schatplichtig wij Europeanen zijn aan de Spaanse Moren voor onze Plato en Aristoteles. De hellenistische filosofie is immers van Athene naar Alexandrië ‘geëxporteerd’, vandaar naar Cordóba via Parijs naar Padua de Renaissance ingeschoven. Maar de atlas toont ook hoe het Romeinse recht via Beiroet en Constantinopel terug naar Italië is gekomen, welke ellenlange reizen Confucius allemaal heeft gemaakt, waar het kerngebied van de Brahmaanse filosofie lag en waarom Frombork, Wieuwerd en Hangzhou ‘belangrijke oorden uit de contextgeschiedenis van de filosofie’ zijn.
De atlas bevat ook kaarten die theorieën van filosofen over ideeëngeschiedenis illustreren. Hegels wereldgeest, Jaspers’ ‘Achsenzeiten’, en al-Fārābī’s kringloop van de filosofie worden opeens een stuk inzichtelijker (zie kaart 2). Zelf doet de atlas oprecht zijn best alle continenten en volkeren een gelijkwaardige plaats te geven in de geschiedenis van het denken. Dat Australië en de VS er bekaaid vanaf komen, kunnen we deze atlas niet euvel duiden. Dat maakt alleen maar duidelijk hoe groot het belang van het schrift is (geweest?) voor het aanleggen van denkwegen.
‘De wereldgeschiedenis gaat van oost naar west, want Europa is het einde van de wereldgeschiedenis, Azië het begin. Hoewel de aarde een kogel vormt, maakt de geschiedenis toch geen cirkel om haar heen, maar zij heeft veeleer een bepaald oosten, en dat is Azië. Hier gaat de uitwendige, fysische zon op, en in het westen gaat zij onder; daartegenover stijgt echter hier de innerlijke zon van het zelfbewustzijn op.’ (vert. van red.)
Philosophie-Atlas, Orte und Wege des Denkens, door Elmar Holenstein, uitg. Ammann, Zürich 2004, 301 blz., € 43,90
