Denktoerisme

Ik stond voor een enorm dilemma. Ik had dertig jaar lang bij een bank gewerkt en bij de reorganisatie van het bedrijf werd ik door de directie voor de keus geplaatst: ofwel aan de andere kant van het land gaan werken, ofwel stoppen en met iets nieuws beginnen. Geen eenvoudige afweging op mijn leeftijd’, vertelt de 52-jarige Ria Rosmalen. ‘Nu werd ik voor de eerste keer echt voor een moeilijke keuze gesteld. Dit alles had een zeer negatieve invloed op mijn gezondheid en dwong me ergens in volstrekte rust eens echt na te gaan denken over het willen, kunnen, moeten en mogen.

Toen merkte ik dat ik over een aantal dingen nooit had nagedacht, omdat ik daar vanwege mijn werk geen tijd voor had.’
Ze trekt naar Frankrijk om in het pittoreske huisje in de bergen van Guillestre de vakantiecursus ‘Bestaat er een goede keuze?’ te volgen. Midden in de prachtige natuur van de Franse Alpen behandelt Miriam van Reijen, een van de filosofen bij het Internationaal Centrum voor Filosofie Ariadne, het probleem van de keuzevrijheid. ‘In de ochtenduren worden er teksten gelezen, van Epicurus, de stoïcijnen, Augustinus, Petrarca en de existentialisten. ’s Middags staat er een wandeling of excursie op het programma. ’s Avonds gaat de groep al discussiërend weer aan de slag’, aldus Van Reijen.

‘Op het moment dat ik de cursus volgde, had ik al de definitieve keuze in mijn leven gemaakt’, vertelt Ria Rosmalen: ‘gezondheid boven alles. De vakantiecursus bevestigde voor mij dat het de juiste beslissing was geweest. Het was een openbaring. Ik leerde te begrijpen wat er gebeurt als ik een keuze maak en hoe ik daar in de toekomst beter mee om kan gaan.’

En dan die rust…
‘Steeds meer mensen zoeken in de vakantie naar iets creatiefs of cultureel actiefs’, vertelt Van Reijen. ‘Het is dan erg prettig om actief filosoferen te combineren met wandelen in Frankrijk, lekker eten en drinken en een beetje verwend worden. Ook de gesprekken die je buiten het gewone cursusgebeuren met de anderen hebt, zijn heel plezierig.’ De ‘anderen’ zijn in de cursus ‘Bestaat er een goede keuze?’ acht werkende vrouwen tussen de veertig en vijftig jaar. De meeste van hen komen uit het onderwijs of de gezondheidszorg. Andere themaweken, zoals die over tijdsdimensies, trekken meer mannen aan.
Ook voor Ria Rosmalen zijn de gesprekken met elkaar een waardevol onderdeel van de vakantie. ‘Het is interessant om in aanraking te komen met andere mensen die met hetzelfde thema bezig zijn. Omdat je in die afgelegen omgeving zo op elkaar aangewezen bent, is het ook veel intiemer en vertrouwder dan zo’n zelfde cursus in Nederland. En dan die rust… Zodra je opstaat, sta je je eigenlijk al te verbazen over het landschap.’

Ariadne is niet de enige organisatie die filosofievakanties aanbiedt. Vanuit Rotterdam verzorgt de Stichting voor Academische Reizen cultuurhistorische uitstapjes over de hele wereld en in de bossen van Lensden organiseert de Internationale School Voor Wijsbegeerte regelmatig zomercursussen. Voor het eerst staat dit jaar bij dat instituut ook een Nietzsche- en Wagnerreis op het programma. De bus naar Weimar en Sils Maria wordt een rijdende collegezaal. Jan Flameling van Filosofisch Bureau Axtaraxia ontvangt zijn cursisten in de bakermat van de filosofie, Griekenland. ‘Ik werkte in 1993 op het eiland Amorgos aan mijn proefschrift en kwam toen die prachtige tuin tegen waar ik nu mijn cursussen geef. Het lag zo voor de hand om juist in Griekenland te leren filosoferen dat ik de stoute schoenen heb aan getrokken en mijn eigen bureau heb opgezet.’

Evenals Ariadne biedt Ataraxia elke zomer zo’n zes verschillende cursussen aan. Flameling waagt zich daarbij samen met de deelnemers aan een intensieve tekstlezing, maar combineert dit met ontspanning. ‘Na de ochtendsessie hebben de mensen vrij tot een uur of half vijf. Ze kunnen dan gaan doen waar ze zin in hebben, lekker aan het strand liggen of de heuvels in wandelen. Daarna bespreken we met een hapje en een drankje de tekst die wc’s morgens hebben gelezen vanuit een heel persoonlijk uitgangspunt; wat gebeurt er nou met je als je die filosoof leest? Zou je dat rationeel-argumentatief kunnen verwoorden?’
Voor de denktoerist schuilt de uitdaging in het leren filosoferen. Flameling: ‘De cursisten hebben meestal een redelijke opleiding genoten en vaak ook al een filosofiecursus gevolgd. Ze willen allemaal wel eens nadenken over dingen waar ze in het dagelijks leven misschien geen tijd voor hebben.’

Vorig jaar ging er voor het eerst een groepje organisatieadviseurs mee naar het eiland Amorgos. Een van de deelnemers aan de cursus ‘Filosofie en organisatieanalyse’ was interim-manager Jaap van ’t Hek. Door vakgenoten getipt, besloot hij uit ‘beroepsmatige interesse’ naar het zuiden af te reizen. ‘Er waren meerdere mensen die al eens zoiets hadden gedaan.’

Met je hoofd
‘We probeerden een vertaalslag te maken van de filosofische wijsheid naar het organisatie- en adviesvak’, vervolgt van ‘t Hek. ‘Zo hebben we wat gedaan met de Griekse scepticus Pyrrho, met Nietzsche, Heidegger, Foucault en Derrida. Ik herinner me bijvoorbeeld dat Nietzsche en Foucault het aspect “macht” op de agenda hebben gezet. Macht is natuurlijk iets wat in organisaties een belangrijke rol speelt. En Derrida heeft het over tekst en taal, dat is juist ook een instrument van adviseurs en managers. Je leert om op verschillende manieren naar organisaties te kijken.’
Ook voor de manager is het de combinatie van aangenaam en zinvol bezig zijn die het ‘m doet. ‘Het is natuurlijk gewoon ontzettend leuk om op een onbekend eilandje in een tuin aan de zee te filosoferen. Ik kreeg de associatie met de Club Méditerranée. Daar moet je diepzeeduiken of waterscooteren. Hier doe je iets met je hoofd.’