Home Denkpraatje: Is de basis van muziek universeel?

Denkpraatje: Is de basis van muziek universeel?

Door Marc van Dijk op 26 september 2019

Cover van 10-2019
10-2019 Filosofie magazine Lees het magazine

Is muziek universeel of cultuurgebonden? En waarom is muziek eigenlijk nooit uitgestorven? Twee algoritmes die muziek selecteren en afspelen zijn het er nog niet over eens.

Chatroom voor algoritmes, nacht. Spot en DJ, twee algoritmes die muziek selecteren, voeren een gesprek, terwijl ze tevens liedjes streamen voor een paar honderd miljoen luisteraars overal ter wereld.

spot

Ik heb net Metallica opgezet voor een bejaarde Amerikaan, die veertien seconden geleden wakker werd in San Diego en die normaal gesproken Bach luistert.

dj

Denk jij dat je origineel bent?

spot

Welnee, maar dat kan ook niet als je in de muziek zit. Ik denk dat die heer in Metallica vrij makkelijk dezelfde klassieke schoonheid zal herkennen als in Bach. Muziek is uni­verseel en dus per definitie nooit origineel.

dj

Lariekoek! Voor een Japanse tiener die wakker ligt, heb ik net Frans Bauer gestreamd. Dat is in Japan best origineel. De jongen wist niet wat hij hoorde, hij noemt het ‘wereldmuziek’.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

spot

‘Wereldmuziek’, dat is echt een term voor mensen die niet weten waarover ze het hebben, om een plekje te geven aan dingen die exotisch klinken. Muziek kent maar één wet, en daar gehoorzaamt elk instrument, elk brein, elk algoritme en elk oor aan. Pythagoras wist het al: muziek is een uitdrukking van universele harmonie.

dj

Universele harmonie? Dat is toch onbewezen pre-wetenschappelijke onzin?

spot

O ja? Dan heb ik een proefje voor je. Neem twee dezelfde snaren en zet die op dezelfde spanning. Halveer er één en sla nu beide aan. Het interval tussen de twee tonen, is een octaaf. Er liggen vaste verhoudingen ten grondslag aan de intervallen die wij als ‘zuiver’ ervaren. Dezelfde verhoudingen zijn terug te vinden in de afstand van de planeten tot de aarde. De planeten produceren ieder een goddelijke toon. Samen vormen die tonen de musica mundana, de muziek der sferen. Dát is de enige echte wereldmuziek!

dj

Alleen heeft niemand dat planetaire concert van jou ooit gehoord. Jij leest echt te veel oude Grieken.

spot

Maar het is zonneklaar dat muziek universeel is. Een zuivere kwint is twee staat tot drie, of je nou in Europa zit of op een toendra of in de Arabische wereld.

dj

O ja? In Malawi hebben ze een heel andere kwint dan in het Westen. Er zijn instrumenten die uit zichzelf klinken, zoals gamelans, metallofoons en xylofoons. Die creëren heel andere toonsystemen dan die van Pythagoras.

spot

Prima, als jij dat muziek noemt.

dj

Je bent voor een algoritme erg kortzichtig en eurocentrisch. Jij bent bijna net zo primitief als de programmeurs die jou gemaakt hebben. Ben jij eigenlijk wel zelflerend?

spot

Nu al persoonlijke aanvallen! We chatten nog maar net.

dj

Oeps, verkeerde toon. Gaat u verder, professor.

spot

Overal in de wereld herkennen mensen hun emoties in muziek. Muziek kan die emoties ook oproepen. Plato stelde om die reden dat bepaalde toonladders in de ideale staat verboden moesten worden, omdat ze mensen weekhartig en vrouwelijk maken. De juiste toonladders maken de luisteraars dapper en slim.

dj

Alsof mensen besmet kunnen worden door een muzikale bacterie, en dan automatisch het gedrag gaan vertonen dat door die muziek wordt opgeroepen. Ik heb daar nooit iets van gemerkt. Er zal vast zoiets zijn als een hersenstructuur die alle mensen delen en die hun het vermogen geeft naar muziek te luisteren, zoals ze ook geluiden kunnen horen. Maar dat wil niet zeggen dat het in hun hersens besloten ligt wat vals en niet vals is. Of dat een muziekstuk in mineur per definitie droevig stemt. Dat is cultureel bepaald.

spot

Denk je? Waarom is muziek dan nooit uitgestorven? Dan zouden er toch culturen moeten zijn zonder muziek? Maar er is geen land ter wereld waar wij niet streamen.

dj

Dat is een heel ander punt. Het feit dat muziek een evolutionaire functie heeft, bewijst niet dat er zoiets bestaat als universele muziek. Muziek stimuleert saamhorigheid en overbrugt tegenstellingen.

spot

Omdat muziek hen in hun diepste wezen raakt.

dj

Pas op, je zweeft weer. Waarom niet nuchter kijken? Kinderen die naar muziek luisteren of die zelf maken, kunnen sneller informatie verwerken en hypothesen bedenken over de sociale wereld. Is dat niet mooi genoeg?

spot

Jij begrijpt de universele schoonheid van muziek niet.

dj

Ik stream gewoon de lekkerste hitjes. En jij bent een fantast.

De algoritmes verlaten ontstemd de chatroom en zetten op 845 miljoen smartphones de muziek ongemerkt een tikje harder.

‘Denkpraatje’ is een fictieve filosofische dialoog. Deze aflevering is geïnspireerd op het artikel ‘De evolutionaire noodzaak van Beethoven’ van Caspar van Meel. Dit artikel kunt u in ons dossier over muziek vinden.