De wispelturige tijdgeest

Met Piketty’s boek in het achterhoofd stelde de redactie van De Groene Amsterdammer een lijst op van twintig eigentijdse intellectuele klassiekers. Alle zijn van blijvende waarde gebleken: van Le deuxième sexe van De Beauvoir (1949) tot The White Man’s Burden van Easterly (2006). Redacteuren en medewerkers van het weekblad schreven over deze boeken korte en heldere essays, die nu gebundeld zijn in De twintig boeken die ons denken veranderden. Het boek is ‘een poging om de wispelturige tijdgeest te vangen’, schrijft samensteller Casper Thomas. Het biedt een staalkaart van de grote thema’s van de afgelopen zestig jaar: globalisering, milieuproblematiek, de postkoloniale wereld, feminisme en kapitalisme. Vijf boeken zijn filosofisch van aard: behalve De Beauvoirs boek zijn dat Folie et déraison (1961) van Foucault, Eichmann in Jerusalem (1963) van Arendt, One-Dimensional Man (1964) van Marcuse en The End of History (1992) van Fukuyama.
 

De vraag blijft of deze twintig boeken ‘het denken hebben doen kantelen’, zoals Thomas schrijft, of slechts verwoord hebben wat al in de lucht hing. Thomas benoemt drie elementen die een rol speelden in het succes van de werken: een schuivende tijdgeest, een scherpe denker die aanvoelt wat de grote vragen van het moment zijn, en een hongerig publiek op zoek naar nieuwe inzichten. Thomas: ‘Het zijn boeken die een volledig nieuwe blik boden op datgene wat de wereld bezighield. En door dat te doen werden de boeken zelf ook gebeurtenissen, en werden de schrijvers beroemd.’
 

Het probleem met zulke belangrijke boeken die in de mode raken, is dat ze wel druk worden besproken, maar vaak minder goed gelezen. Denk aan Piketty’s turf: uit de statistische gegevens van de Kindle e-reader bleek dat slechts weinigen verder kwamen dan pagina 26. Een ander voorbeeld is Fukuyama The End of History. Iedereen kent de titel, maar weinig mensen weten dat daar nog iets achter staat: and the Last Man. Fukuyama voorspelde dan wel dat de wereld in een grote liberale democratie zou veranderen, maar ook dat onbevredigend zou zijn. De laatste mens leeft namelijk in veiligheid en vrijheid, maar als hij geen hoger doel heeft om naar te streven, zal hij sterven van verveling. De twintig boeken die ons denken veranderden is dan ook vooral een aansporing om die boeken eens echt goed te gaan lezen.
 

Het boek is meer dan een ‘historische exercitie’, schrijft Thomas verder. Het gaat er eerder om te ontdekken hoe onze kijk op grote maatschappelijke problemen is gevormd. Als voorbeeld geeft hij Arendts boek over Eichmann. Ideeën daaruit klinken nog altijd door in debatten over oorlogsmisdadigers: zijn het ‘monsters’ of mensen die bevelen volgen zonder nadenken? Ook in het interessante stuk van Henri Beunders over The Culture of Narcissism (1979) van Lasch wordt duidelijk hoe een idee dat algemeen geaccepteerd lijkt, namelijk dat we in een narcistisch tijdperk leven, voor een groot deel is terug te voeren op een invloedrijk boek. Als Lasch ons geen spiegel had voorgehouden, zouden we onszelf dan als minder narcistisch zien?