De waarheid verkeert in crisis | recensie

Dat we leven in een post-truth-tijdperk is een bekend geluid. De waarheid verkeert in crisis. Maar kan deze diagnose nog verder worden aangescherpt?

In De waarheidscrisis werkt Martine Prange, hoogleraar filosofie van mens, cultuur en samenleving aan Tilburg University, drie stellingen uit over post-truth. Prange begint met het verbinden van post-truth aan de wereldwijde opkomst van het fascisme, met name in de Verenigde Staten. Populisme en fascisme lopen steeds meer met elkaar in de pas, en minachting voor de waarheid vormt daarin een belangrijke schakel. Een kenmerkende strategie van post-truth-politici is flooding the zone with shit: zoveel nonsens verkondigen dat de waarheid aan inflatie onderhevig raakt en kritiek verstomt.

Als antwoord op deze crisis grijpt Prange terug op een begrip van de oude Grieken: parrèsia, het vrijuit spreken van de waarheid. Parrèsia is gericht op waarheid in de publieke sfeer en is ingegeven door de sociaal-politieke realiteit, morele integriteit en moed. De parrèsiast vecht voor sociale gelijkheid en probeert de machthebber van de noodzaak tot sociale verandering te overtuigen. In de wetenschap dat daarbij een tegenreactie kan volgen die voor de parrèsiast weleens slecht kan uitpakken.

In het tweede essay ageert Prange tegen filosofen die de schuld van de waarheidscrisis in de schoenen schuiven van het postmodernisme. Ten onrechte stellen critici het postmodernisme gelijk met relativisme. We zouden het juist moeten identificeren met waarheidspluralisme: het inzicht dat er niet één onwrikbare waarheid bestaat, maar verschillende perspectieven, geladen door de geschiedenis en culturele context. En tot slot verdedigt Prange een alternatieve diagnose die volgens hen wel hout snijdt: de media zijn debet aan de crisis. Communicatietechnologieën hebben de waarheid een stuk grotere slag toegebracht dan de postmoderne filosofie.

Pranges thema is urgent. Twee zaken komen in het boek goed uit de verf: de politieke herkomst van de waarheidscrisis en de (onbedoelde) rol van de media in het faciliteren ervan. Ook leert de lezer het nodige over Pranges specialisme, de geschiedenis van de continentale filosofie. Die brede context maakt het betoog wel wat minder concreet; de vertaalslag van klassieke ideeën naar actuele cultuurkritiek is soms lastig. Kan parrèsia werkelijk helpen de crisis het hoofd te bieden? Een belangrijke aanmoediging is dit boek in elk geval.

De waarheidscrisis. Post-truth, kritiek en media
Martine Prange
Boom
224 blz.
€ 24,90