De nieuwe terreurwet van Bush

Een korte reconstructie: Bush zet op 17 oktober dit jaar zijn handtekening onder de Military Commissions Act of 2006, die tot belangrijkste taak heeft een uitspraak van het Amerikaanse hooggerechtshof te omzeilen. Het Supreme Court oordeelde eind juni in de zaak 'Hamdam v. Rumsfeld' dat het in strijd is met de grondwet en het internationaal recht om terreurverdachten door militaire commissies te laten berechten. Begin september – net voor de herdenking van de aanslagen van 11 september – verzoekt Bush het Congres publiekelijk om een wetswijziging, zodat de militaire tribunalen doorgang kunnen vinden. Reeds zes weken later wordt de wet van kracht.

De regering Bush moest wel een storm van kritiek trotseren om de wet door de Senaat en het Huis van Afgevaardigden te loodsen. De Amerikaanse burgerrechtenorganisatie ACLU vatte de belangrijkste bezwaren als volgt samen: 'De president kan nu, met toestemming van het Congres, mensen voor onbepaalde tijd vasthouden zonder enige aanklacht, afschuwelijke mishandelingen toestaan, mensen laten berechten op basis van geruchten, tribunalen toestaan die mensen ter dood veroordelen op basis van een verklaring die letterlijk uit verdachten is geslagen en ten slotte de verdachten het recht ontzeggen hun gevangenschap aan te vechten bij een gewone rechtbank.'

Ook uit andere hoeken komt kritiek. Volgens The New York Times vertoont de wet 'tirannieke' trekken en is de Amerikaanse democratie 'the big loser', Amnesty International beschuldigt de regering van 'het geven van groen licht voor het schenden van mensenrechten' en zelfs een enkele Republikeinse senator pleit voor een gematigde versie van de wet. Bush zelf ziet weinig kwaads in de Torture Bill – zoals sceptici de wet inmiddels liefkozend noemen. 'Het is een zeldzame gebeurtenis dat een president een wet kan ondertekenen waarvan hij zeker weet dat deze Amerikaanse levens zal sparen. Ik heb dit voorrecht', aldus Bush.

Op verzoek van Filosofie Magazine verdiepte de Belgische schrijver en filosoof Lieven de Cauter zich in de wet. Wat is zijn eerste indruk? 'Ik ben geen jurist, maar ik heb het gevoel dat deze wet de zoveelste stap is in – wat ik met Jacques Derrida en Giorgio Agamben – de “uitzonderingstoestand” zou willen noemen. Deze uitzonderingstoestand bestaat erin dat de normale toestand wordt opgeheven om de normale toestand te verdedigen. Of met andere woorden, het – gedeeltelijk – opheffen van de grondrechten in naam van het verdedigen ván die grondrechten.'

Hellend vlak

De uitzonderingstoestand – Bush' war on terror – is volgens De Cauter 'letterlijk een hellend vlak'. 'Een passage die echt alarm moet doen slaan is: “No alien unlawful enemy combatant subject to trial by military commission (…) may invoke the Geneva Conventions as a source of rights”. De Conventies van Genève worden geheel buitenspel geplaatst. Dat kán toch niet? Ook vanuit militair oogpunt is dit uiterst gevaarlijk: op het moment dat je andere soldaten buiten de wet stelt door ze als “onwettige vijandelijke strijder” te betitelen in plaats van “krijgsgevangene”, begeef je je op een zeer gevaarlijk pad. Als wij onze gevangenen niet behandelen als krijgsgevangenen, waarom zouden zij dat dan doen?'

De Cauter noemt Guantánamo Bay – de Amerikaanse marinebasis waar sinds 2002 ruim vijfhonderd vermeende terroristen worden vastgehouden – in de geest van Agambens Homo Sacer hét voorbeeld van de eerder genoemde uitzonderingstoestand. 'Het is een een ruimte buiten de wet, en volgens Agamben daarom naar de letter een concentratiekamp. Een normale gevangenis is altijd een ruimte bínnen de wet. Je kunt zeggen dat detentiecentra voor illegalen ook in de richting van het eerste gaan, omdat dat ook extraterritoriale plaatsen zijn. Toch kun je niet zeggen dat de bajesboot in Rotterdam buiten de wet staat, althans, niet op dezelfde manier als Guantánamo Bay.'

Waar De Cauter naar eigen zeggen echt 'afhaakt' is de 'systematische uitholling van grondrechten': 'Amerika is een brug te ver aan het gaan. Het feit dat iemand een misdaad begaat tegen het (inter)nationaal recht is één ding, maar het maken van een wet die zorgt dat misdaden geen misdaden meer zijn is veel erger. Het juridische kader maakt dat er gemarteld kan en mag worden, op de manieren die de president goeddunkt. Dat is een strategie die Bush voortdurend volgt: het Congres stemt een wet en hij voert de wet – via een signing statement – uit zoals het hem belieft. Het hooggerechtshof zal hem wellicht wederom terugfluiten, maar dat kost veel tijd.'

De nieuwe wet heeft ook gevolgen hebben voor Nederland, zie de heikele kwestie over onze soldaten in Afghanistan die volgens sommige bronnen vermeende terroristen oppakken en uitleveren aan de VS. De Cauter: 'Ik heb het gevoel dat er in Nederland weinig protest bestaat tegen het feit dat Nederlandse troepen betrokken zijn bij de war on terror. Sinds 2001 is het vrij stil gebleven. De Nederlandse intelligentsia hadden moord en brand moeten schreeuwen. Ik vind die stilte beangstigend. De stilte maakt dat wij allemaal een beetje medeplichtig zijn aan de dingen die wereldwijd – ook in de Verenigde Staten – gebeuren.'

Johan van de Werken