Wereldwijd krijgen steeds meer kinderen filosofie onderwezen, maar in België willen ze er nog niet aan. De oude zuilen, zowel katholieken als vrijzinnigen, liggen dwars. Ze zijn bang hun levensbeschouwelijke invloed op het onderwijs te verliezen. Het relaas van een eenzame lobbyist.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand.
Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.
‘Het lijkt net ganzenbord’, verzucht filosoof Willy Poppelmonde, ‘steeds weer terug naar af’. Toch denkt hij nog steeds dat het mogelijk is, om filosofie op een dag in het Vlaamse onderwijs te krijgen.
Filosofie en christendom staan al eeuwen op gespannen voet met elkaar, een klassiek conflict dat – in een moderne variant – in België opnieuw wordt uitgevochten. Inzet is de invoering van een apart vak filosofie in het onderwijs. Op het oog lijkt de tijd er meer dan ooit rijp voor. Voor het eerst sinds veertig jaar zit de katholieke partij CVP in de oppositiebanken en vormt de ‘paarse’ coalitie van de liberaal Guy Verhofstadt de regering. En het zijn juist de katholieken die in lijn met de klassieke spanning niets zien in een apart vak filosofie. Niet dat ze iets tegen filosofie hebben, maar dan moet het worden geïntegreerd in het al bestaande vak godsdienst.
Willy Poppelmonde ijvert voor het filosofie-onderwijs in Vlaanderen. Hij is een van de vele tientallen die in Vlaanderen een lerarenopleiding filosofie volgde maar tot zijn eigen frustratie niet aan de slag kon – het vak filosofie bestaat immers niet. Poppelmonde: ‘Er zijn voldoende leraren, maar de deur naar het klaslokaal blijft gesloten.’
Unesco
Toevallig las hij in 1995 over het Unesco-programma ‘Filosofie en democratie in de wereld’. Hij belde naar Unesco-België die hem prompt vroeg het beschermheerschap van het programma op zich te nemen. In datzelfde jaar werd de ‘Verklaring van Parijs voor de filosofie’ opgesteld door de Unesco met als doel het filosofie-onderwijs wereldwijd te promoten. Poppelmonde stuurde deze verklaring naar Guy Verhofstadt, die zei achter de verklaring te staan, het zou overeenkomen met de onderwijsplannen van zijn partij.
Gesteund door mooie woorden van de premier en andere politici ging Poppelmonde verder. Bovendien was de Vlaamse onderwijsminister Marleen Vanderpoorten van de VLD, dezelfde partij als Verhofstadt. Desondanks gebeurde er niets. Eind 2000 werd de onderwijsminister in een commissievergadering gevraagd hoe het stond met de initiatieven voor de invoering van filosofisch onderwijs. Haar antwoord was dat er geen nieuwe vakken bij moeten komen, omdat dat leidt tot versnippering in het toch al overvolle curriculum. Filosofische vaardigheden moeten daarom in de al bestaande vakken worden geïntegreerd.
Achter de praktische bezwaren van de minister schuilen echter zwaarder wegende ideologische motieven en een ingewikkelde stammenstrijd. De macht van de minister is namelijk beperkt; zonder de steun van de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR) kan zij weinig beginnen. In dit adviesorgaan is het Vlaams onderwijs vertegenwoordigd. Omdat zeventig procent van de Vlaamse scholen katholiek is, en zij dus zwaar zijn vertegenwoordigd in de onderwijsraad, kunnen zij de plannen voor een apart vak filosofie dwarsbomen. Dat zij dat ook doen, bevestigen verschillende bronnen die niet met naam genoemd willen worden. De top van de katholieken keert zich volgens Poppelmonde openlijk tegen een vak filosofie.
Maar het is nog ingewikkelder. Volgens Poppelmonde liggen niet alleen de katholieken dwars, maar ook de zogeheten ‘vrijzinnigen’, een aan het humanisme verwante groepering. De vrijzinnigen hebben het vak ‘niet-confessionele moraal’ in handen en hebben bedongen dat alleen zij dat mogen geven en geen afgestudeerde filosofieleraren van een katholieke universiteit. Ook afgestudeerden die op een andere universiteit godsdienst hebben gehad, mogen het vak niet doceren.
Poppelmonde: ‘In de VLOR zijn de tegenstanders van filosofieonderwijs oververtegenwoordigd. De onderwijsminister is gehandicapt zonder de steun van de VLOR. En toch zou ze als verkozen minister veel meer kunnen doen dan ze momenteel doet. Niet door het vak filosofie van bovenaf te forceren. Dat zou terwille van de kwaliteit van het vak niet verstandig zijn. Wel zou ze een promotiecampagne kunnen opzetten, of een begeleidingscommissie filosofie kunnen installeren, zoals dat destijds in Nederland is gebeurd bij de invoering van het vak filosofie. Daar zijn genoeg geïnteresseerde professoren voor.’ Promotie is hard nodig want het imago van filosofie is slecht in België: ‘Stoffig, het wordt gezien als een museumvak’, aldus Poppelmonde, die pleit voor een maatschappelijk relevante filosofie in het onderwijs, dus geen filosofie ter wille van de filosofie.
In ieder geval zijn bruuske pogingen het vak in te voeren tot mislukken gedoemd. Hervé Hasquin, minister-president van de Franse gemeenschap, ondervond dat aan den lijve. Hij deed het controversiële voorstel om filosofie in te voeren als alternatief voor het vak godsdienst. Daar kwam veel verzet tegen – niemand wilde zomaar het vak godsdienst overboord gooien – en dus ging het niet door. Geen goede zet, volgens Poppelmonde, die vindt dat filosofie prima naast levensbeschouwelijke vakken gegeven kan worden. ‘Sterker nog, filosofie gaat vooraf aan religie, het geeft de levensbeschouwelijke vakken juist hun eigenheid terug.’
Levensvragen
België is overigens een van de weinige Europese landen waar filosofie ontbreekt als zelfstandig vak in het curriculum. In Frankrijk bestaat het vak al honderd jaar. In Nederland deden afgelopen jaar meer dan duizend leerlingen eindexamen in filosofie en het aantal scholen dat het vak aanbiedt groeit nog steeds. Maar ook wereldwijd is een vak filosofie meer en meer usance. Uit een wereldwijde enquête van de Unesco, blijkt dat vierenveertig landen filosofie op school aanbieden. De laatste decennia werd het filosofie ingevoerd in Afrikaanse, Aziatische en Arabische landen.
Poppelmonde moet blijven laveren: ‘De levensbeschouwelijke hoek beweert dat filosofie niet nodig is, omdat dat al in het godsdienstonderwijs zou zitten. Maar filosofie kan laten zien dat er op grote levensvragen zowel religieuze als niet-religieuze antwoorden mogelijk zijn.’
De VLOR (Vlaamse Onderwijs Raad) was wegens vakantie niet beschikbaar voor commentaar.
Vlaams Unesco netwerk voor filosofieonderwijs en democratie. p/a Hoekske 9 – 2235 Houtvenne, tel: 0032-(0)16-680857, Willy.Poppelmonde@village.uunet.be, www.filosoferen.org
