Werknemers moeten zich door digitalisering of virtualisering voortdurend aanpassen. En dat kan tot angst leiden. ‘We moeten de angst niet zien als een moment van verstarring, maar als een gelegenheid om ons te ontwikkelen’, meent psychiater en filosoof Damiaan Denys. Op maandag 26 juni leidt hij het seminar ‘Van angst naar vrijheid’.
‘We leven in een angstcultuur’, zegt Damiaan Denys. Waar vroeger de samenleving werd georganiseerd rondom de gemeenschappelijke angst voor donder en bliksem, gebeurt dit in de huidige samenleving rondom de angst voor het onbekende of oncontroleerbare. Denys, die als psychiater onder andere onderzoekt wanneer angst abnormaal wordt, vertelt dat in de huidige samenleving iets merkwaardigs aan de hand is. ‘Hoewel we statistisch gezien in één van de meest veilige tijden ooit leven, zijn we nog nooit zo angstig geweest.’ In zijn boek Angstparadox, dat eind dit jaar verschijnt, bepleit hij dat we onze vrijheid op het spel zetten als we onze angsten niet in een ander daglicht plaatsen. Maar waar komt deze angst vandaan?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
‘Angst is in essentie controleverlies. We zijn van nature gehecht aan voorspelbaarheid en controle.’ Dat is niet vreemd, omdat ze enige vorm van bestaanszekerheid bieden. In organisaties zijn we dol op bestaanszekerheid. De ideale organisatie is dan ook een constructie van harmonisch op elkaar afgestemde werkprocessen die eeuwig voortduren. Ook buiten de werksferen zijn we weg van bestaanszekerheid. Door technologische innovaties lijken we ons steeds beter te kunnen voorbereiden op de toekomst; we openen Google Streetview om een nieuwe omgeving te verkennen of raadplegen Buienradar voordat we de fiets naar het werk pakken.
‘Maar’, aldus Denys, ‘deze controle is een illusie.’ Zoals het een goede illusie betaamt, brengt deze behoefte om te controleren en te voorspellen ons juist verder van de werkelijkheid. ‘De groeiende mogelijkheid om te controleren, maakt dat we des te meer het toeval uitsluiten. In een angstcultuur’, waarschuwt Denys ‘ruilen wij ongemerkt ons vertrouwen en spontaniteit in voor waakzaamheid en controle.’ Geruisloos wordt angst onze belangrijkste stuurman aan boord. Dat merkt ook een manager die verandering op de werkvloer in goede banen moet leiden: ‘Als reactie op de angst dat zij controle verliezen, gaan managers op de werkvloer juist strenger controleren.’
Volgens de psychiater-filosoof hebben we onze angsten broodnodig en zijn ze indicatoren van onze betrokkenheid bij dat wat we doen en wat ons mens maakt. ‘Juist in de confrontatie met onze angst, dient de vrijheid zich aan. Juist op dit moment worden we in de gelegenheid gesteld om onszelf vorm te geven, om ons verder te ontwikkelen en nieuwe dingen te leren.’
Toneel
Hoe omarmen we die angst in organisaties, waarin bij uitstek de dingen tot in detail worden gecontroleerd? Naast zijn hoogleraarschap aan de UvA en zijn werkzaamheden als afdelingshoofd Psychiatrie aan het AMC Amsterdam, schrijft én speelt Denys ook theatermonologen over angst. Steeds vaker wordt toneel ingezet in bedrijven om met moeilijke situaties om te gaan. Wat is Denys’ ervaring daarmee?
‘Op het podium staan is heel uitdagend’, vertelt Denys die nog altijd zenuwachtig wordt als hij op moet. ‘Het podium vraagt om kwetsbaarheid en overgave; je geeft letterlijk de controle uit handen. Tegelijkertijd is het een goede oefening in het creëren van zelfvertrouwen. Mensen worden angstig als ze uit hun context worden gehaald. Ze worden dan gedwongen om vanuit een andere invalshoek naar zichzelf te kijken. Maar als je daarin slaagt, is dat een enorme overwinning.’ Het podium beschouwt Denys dan ook als de plaats waar de vrijheid in z’n volledigheid kan worden benut. ‘In principe mag je daar zeggen wat je wil, omdat het theater mensen vrijwaart van de consequenties van wat ze zeggen.’
Dat is een belangrijk inzicht; wie de vrijheid wil beproeven door z’n angsten te omarmen, moet worden aangemoedigd en niet afgerekend.
*** Op maandag 26 juni leidt psychiater-filosoof Damiaan Denys het seminar ‘Van angst naar vrijheid. Laat angst uw organisatie niet verlammen, maar verrijken.’ Tijdens dit seminar vertelt Denys hoe managers gevoelens van angst kunnen identificeren én gebruiken. Lees meer op filosofie.nl/pitstop ***
