Home Psyche Complotdenkers zijn niet goedgelovig
Psyche

Complotdenkers zijn niet goedgelovig

Door Marjan Slob op 9 juli 2024

Marjan Slob Denker des Vaderlands column getuige rouw verlies
Cover van 08-2024
08-2024 Filosofie magazine Lees het magazine
Complotdenkers scharen zich niet achter wilde theorieën omdat ze echt denken dat de wereld zo in elkaar zit, schrijft Marjan Slob.

Dit artikel krijg je van ons cadeau

Wil je onbeperkt toegang tot de artikelen op Filosofie.nl? Je bent al abonnee vanaf €4,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en je hebt direct toegang.

Hij gelooft dat we worden bestuurd door reptielen. Sterker nog: Thierry Baudet denkt dat ‘kwaadaardige’ reptielen ‘mondiaal’ tegen ons ‘samenzweren’, zo laat hij weten in een filmpje op X.

Baudet geeft geen enkele goede reden voor zijn overtuiging, dus waarom honen zijn partijgenoten hem niet weg? Veel commentatoren gaan er (ietwat badinerend) vanuit dat aanhangers van absurde complottheorieën houvast zoeken in een wereld die eigenlijk te complex voor hen is. Daarom zouden ze achter figuren aanlopen die met een zekere schwung een simpel verhaal bieden dat alles wat misgaat in de wereld ‘verklaart’. Zulke volgelingen zijn gewoon veel te goedgelovig.

In zijn sprankelende, onvertaalde boek Not born yesterday (2020) maakt cognitief psycholoog Hugo Mercier gehakt van deze gedachtegang. Zo’n karaktertrek zou in de evolutie allang zijn afgestraft. Wie te gemakkelijk voor de gek te houden is, delft vanzelf het onderspit in de strijd om het bestaan.

Mercier merkt op dat aanhangers van complottheorieën hun geloof weliswaar hevig met de mond belijden, maar zelden handelen naar hun overtuiging. Die ene man die werkelijk de pizzeria bestormde waar de kliek rond Hillary Clinton seksslaafjes gevangen zou houden, deed gezien zijn geloof eigenlijk iets heel redelijks. De vraag is eerder waarom andere aanhangers van Pizzagate zo passief bleven.

Dat is, aldus Mercier, omdat aanhangers van wilde samenzweringstheorieën heus wel weten dat hun verhaal in de ogen van andere mensen bizar is. Ze scharen zich niet achter zo’n verhaal omdat ze echt denken dat de wereld zo in elkaar zit, maar omdat ze willen laten zien dat ze bij de club willen horen. En dan wordt de buitenissigheid van een bewering juist functioneel. Hoe bizarder de theorie, hoe hoger de sociale prijs die iemand kennelijk bereid is te betalen voor het lidmaatschap, en hoe duidelijker dus het signaal voor de groep dat deze nieuweling er echt bij wil horen. Het op je nemen van absurditeit is een soort initiatie, te vergelijken met ontgroeningen bij het corps. De sociale weerstand die de nieuwe club oproept, kan jou niet weerhouden. Op je schreden terugkeren zonder gezichtsverlies wordt bovendien moeilijk, wat de innerlijke cohesie van de groep versterkt. Zo’n sterke groep geeft veiligheid – en daar hadden mensen in de evolutie juist wél voordeel bij.

Even tussendoor… Meer columns lezen van Denker des Vaderlands Marjan Slob? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

Meld u aan voor onze nieuwsbrief

Ontvang elke woensdag het laatste filosofie nieuws, de beste artikelen van de week en af en toe een aanbieding.
Ontvang wekelijks het laatste filosofienieuws, de beste artikelen en af en toe een aanbieding.

Aanhangers van absurde theorieën zijn niet zozeer goedgelovig. Nee, ze geven blijk van tribale instincten. Echt opgelucht ben ik niet door deze verklaring. Maar overtuigend vind ik haar wel.