Mag een arts euthanasie toepassen bij vergevorderde dementie? Ja, oordeelde de Hoge Raad deze week. Specialist ouderengeneeskunde en filosoof Bert Keizer is teleurgesteld over deze uitspraak. ‘Euthanasie is altijd lastig, maar euthanasie bij wilsonbekwamen is het lastigst.’
Wat vindt u van de uitspraak van de Hoge Raad?
‘Ik ben teleurgesteld. Ik had gehoopt dat de Hoge Raad bij wilsonbekwamen een duidelijke lijn zou trekken door te zeggen: “Tot hier en niet verder, bij wilsonbekwamen mogen artsen geen euthanasie toepassen.” Het euthanasiedebat van de afgelopen veertig jaar is gekenmerkt door een continu opschuiven van de grens. Ieder euthanasievraagstuk dat zich aandient leidt steeds weer tot vragen over andere groepen mensen. Er zijn inmiddels geluiden uit de categorie van kinderen met ernstige aangeboren hersenschade die eigenlijk nooit een volwaardig lid worden van de maatschappij. Hele trieste situaties. Dat kan wel eens het volgende vraagstuk zijn.’
Wat is het gevaar als die grens steeds verder opschuift?
‘Het opschuiven van de grens is niet prettig voor dokters. Euthanasie is altijd lastig, maar euthanasie bij wilsonbekwamen is het lastigst. Je kunt niet vaststellen of iemand echt dood wil. Ook kun je het tijdstip niet in overleg met de stervende bepalen, dat maken anderen uit: bijvoorbeeld niet voor de wintersportvakantie, en zeker niet vlak voor het eindexamen van de jongste. Ook al zegt de Hoge Raad nu dat een dokter euthanasie mag toepassen bij een wilsonbekwame, het blijft in de praktijk een verdomd ingewikkelde toestand. Deze uitspraak confronteert artsen met nog meer van zulke moeilijke situaties.’
‘Dat laatste gesprek is een cruciale gebeurtenis, maar onmogelijk met een wilsonbekwame’
Waarom is wilsbekwaamheid zo’n belangrijke eis voor het toepassen van euthanasie?
‘Omdat je iemand gaat doodmaken. Als je iemand de overdosis overhandigt of toedient, dan wil je dat de ander begrijpt wat er staat te gebeuren. Bij een kind dat niet snapt waarom het antibiotica moet slikken kun je nog zeggen: “Doe het nou maar, dan krijg je een extra snoepje.” Eigenlijk is dat kind ook wilsonbekwaam als het niet snapt waarom het tabletje nodig is.
Maar als je met een overdosis aankomt bij een dementerende die eerder om de dood vroeg maar nu zegt: “Ik wil eigenlijk nog wel op vakantie,” sta je met je handen in het haar. Dat laatste gesprek is een cruciale gebeurtenis, maar onmogelijk met een wilsonbekwame.’
Enerzijds bent u teleurgesteld, anderzijds biedt de uitspraak ook duidelijkheid in zulke lastige situaties.
‘Zeker. De uitspraak van de hoogste rechter geeft de euthanasiepraktijk een juridisch fundament. Nu is het voor eens en altijd duidelijk dat de dokters, als ze in dit soort situaties euthanasie toepassen, in overeenstemming met de wet handelen. Eerder was er wrijving tussen wat dokters acceptabel achten en wat de wet voorschrijft. Er heeft altijd in de wet gestaan dat een schriftelijke wilsverklaring in de plaats kan treden van een mondeling verzoek. Mensen kunnen dus als ze nog wilsbekwaam zijn schriftelijk vastleggen dat ze euthanasie willen op het moment dat ze in een vergevorderd stadium van dementie zijn.
Voor juristen was deze wet altijd al heel duidelijk. Maar de dokter die moet euthanaseren zegt: “Fijn dat jullie dat allemaal zo duidelijk vinden, maar ik sta hier tegenover een man die ik moet doodmaken die niet snapt wat ik kom doen.” Dat is nogal wat. Juristen zeggen: “Je moet niet zo zeuren, afspraak is afspraak. Dit is de wet.” De uitspraak van de Hoge Raad biedt artsen een duidelijke richtlijn. Ze zullen zich zeker rustiger voelen als ze overgaan tot euthanasie bij wilsonbekwame dementerenden.’
‘We kunnen helaas niet Onze-Lieve-Heer opbellen of in de bijbel bladeren, we moeten het zelf oplossen’
Begrijp ik u goed dat u erg met de uitspraak worstelt?
‘Ja. Ik betreur het besluit, maar ik weet ook dat er heel veel mensen in mijn omgeving zijn die het ermee eens zijn. Het betekent dat het ondraaglijk lijden voor dementen minder hopeloos is: ze kunnen hun leven laten beëindigen, ook als ze zelf niet meer in staat zijn dat aan te geven.
Of dat moreel verantwoord is? Er is nu eenmaal niets of niemand die ons kan vertellen wat het juiste is. Uiteindelijk maakt de gemeenschap dat voor zichzelf uit. We kunnen helaas niet Onze-Lieve-Heer opbellen of in de bijbel bladeren, we moeten het zelf oplossen. Dit is een besluit dat we nemen op grond van het gesprek over euthanasie dat we al veertig jaar met elkaar voeren. En een gesprek over zo’n gevoelig thema als euthanasie is en blijft een worsteling.’
Bekijk hier een serie gesprekken met Bert Keizer over een zelfverkozen dood.
