De Trobriand-eilanders legden aan Malinowsky uit dat vrouwen bevrucht worden in de branding door goden uit zee. Malinowsky kwam met onze versie en hun antwoord was: ja, dat helpt wel, maar het is niet echt nodig.
Ik hield een lezing over de ziel, geestelijk leven. Ik probeerde de gedachte te ontzenuwen dat er ergens in de mens een ziel zit. De beste methode om van die notie van een letterlijk te nemen innerlijk leven af te komen is jezelf dwingen om alleen naar het lichaam van een mens te kijken zonder acht te slaan op de mogelijke ziel die daarin zit. Wat zegt-ie nou? Gewoon: kijk eens naar het lichaam van je vrouw en vergeet haar ziel. En vervolgens het tweede deel van de oefening: nu moet je niet naar het lichaam van je vrouw kijken, maar naar haar ziel. Dat lukt niet, zegt Wittgenstein, omdat het menselijk lichaam het beste beeld is van de menselijke ziel.
En wat het woordje ‘in’ betreft, dat we zo makkelijk gebruiken als we zeggen dat er geestelijk leven in een lichaam zit, dat is weer een heel andere bananenschil. Je kunt immers in je tweede huwelijk in Groningen zitten in een Fiat 500, terwijl je diep in de problemen zit rond je baan in het verzekeringswezen. Vijf keer ‘in’, waarbij we geneigd zijn om alleen het zitten in een Fiat 500 als begrijpelijk, want ruimtelijk, uit te boeken.
Volgens mij was de conclusie van mijn betoog onweerlegbaar: de ziel, geestelijk leven, kan zich niet losmaken van het lichaam. Of in hedendaags Nederlands: je komt weleens hersenen tegen zonder geest (denk aan een dode), maar nooit een geest zonder hersenen.
Filosofie is niet altijd verrijkend, want mensen voelen zich meestal armer na deze uiteenzetting. Ietsisme heeft niet alleen een kosmische dimensie, ook binnen onze eigen anatomie koesteren mensen graag de illusie dat er Iets is, dat niemand begrijpt: de geest!
Na afloop kwam een Indische dame mij opgewekt vertellen dat haar recent overleden man de afgelopen nacht nog aan haar bed was verschenen. ‘In onze cultuur gaan die dingen heel anders, dat weet u zeker wel?’ ‘Maar hoe zag de geest van uw man er dan uit?’ ‘Nou hij stond gewoon aan het voeteneind van mijn bed en begroette mij.’ Ik wilde gelijk gaan sputteren, maar ze pakte mijn hand geruststellend vast en zei, nog steeds aanstekelijk lachend: ‘U begrijpt dat soort dingen niet, en dat is helemaal niet erg, hoor.’ Goden uit zee. Wat lijkt filosofie dan ineens stakkerig. Slimme praatjes waar geen troost bij zit.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
